A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
v. tbn. (con compl. en caso absoluto) EZ Eliç 351. Brtc 204. AA I 465. Dh 78. MarIl 43. Etcham 224. Xa Odol
27.
"Bere burua aitzen, qui n'en croit qu'à lui-même" Hb GH 1929, 89.
(V, G ap. A; Lar, Dv). (En imperativo, usado para llamar o retener la atención del interlocutor). "Oyes, adizak,
adizan, adizazu. Oye vm., adibeza, adibegi" Lar. "Aizazu (G, B), oiga V., atienda" A. "Aizu (G), exclamación
que significa: ¡Oiga V.!" Ib. "Aizak, ¡oye, hombre!" Ib. "Aizan, ¡oye, hembra!" Ib. "Aikuzu (V-arr-m), aikuzu (Varr),
oiga" Ib. Otsoak esan zion: / Adi zazu, anai: / bazoazke emendik / pozez kontatzera / osorika lepoa /
dezula atera. It Fab 87. Adizak --esaten zioten-- [...], ere burua libratu ezak. Lard 460. Adi zazu, morroi Jose
Juakin, / etxera farolan argiyakin, / aingeru oni / gaur zuk laguntzia da komeni. Bil 81. Aizazu, ez det gezurrik
esan. Xe 313. Aizazu, dama gaztia, / ez nuan uste modu orretan / desanparatzen astia. PE 37. Aizak, nik ere nere
gora-berak badizkiat. Zab Gabon 26. Adi zazu, Anttoni, eta, ikusi ote dituzte nola irten diran emendik osaba eta
Maria? Moc Damu 15. Eta aibeza, bart komeriyan omen zan? Iraola 49. Aizak, ara, or ziatorrek erbi bat,
erbiñudea. Ag G 262. Adi zan, Mirei, bein batez ikusi ninan bide-ondoan arkaitz soillean errotutako pikondo
bat, Valeclusako aitzuloan. Or Mi 26s. Aizak, nere aizkide, prantses ospetsua, / txarriak urten deusku txito
koipetsua. Enb 184. Ai zak, i, Arroxko: gaur sagardoari bildurra diokala dirudik. Alz Ram 40. --Idiazabalkoa
izan bearko luke, bestela. --Adi zazu, zalea naiz. Lab EEguna 72s. Aizak i, itzaurre bat egin bear diak. Ldi IL 84.
Aizu, Mikele, ez al-dezu ikusi gaur gure ollo nabarra? TAg Uzt 113. Aizazu, Andoni; Bixenta ta Miren jarri
ditzazu oituera oietara. JAIraz Bizia 29. Aizue, errezatu eidazute "Veni Creator". Sorarrain Lili 123. Aizu: nik
errialekua pagatu det ordea, eta ez det emen ezertxo ere ikusten. SM Zirik 46 (en boca de un azcoitiano). Adizu,
kapitaina, egidazu mesede bat. Arti Tobera 267. Aizak: ik bai al dakik bertsolariak nun egiten duten billera?
Salav 45. Aizu, amona, aspaldi du zu etorri zinen mundura. Xa Odol 343. Adi ezak, pardel arraioa, ba ahal
dakik zenbat kostatzen zaidan hi mantentzea? MEIG IX 110. Aizu, nik unibertsitatearekin ahal nuena egin nuen.
Ib. 68.
v. tbn. A Ardi 60. Anab Poli 45. Txill Let 33. Aiz-: Bil 116. Sor AKaik 112. JanEd I 90. Urruz Zer 110. A Ardi
36. Tx B 128. Lek EunD 18. EA OlBe 109. Mde Pr 100. Etxde JJ 161. Anab Poli 92. Izeta DirG 47. And AUzta
124. Osk Kurl 30. NEtx LBB 208. Mattin 73. Berron Kijote 53.
(Con la forma a(d)itzen). Neska gasteak erran bezo lagunari: Aitzen? etzagula segi mundu ontako
banidade utsa (139). LE-Ir. Ameriketa guztian etzeudela euskaldun bi, aitzen? euskaldun bi etzeudela gureak
adiña egin zuanik. Ag G 257. Ez ordea; gelditu egin bear dun; aditzen? Or Mi 93. Gibelaldetzaz itz bi esan bai,
bañan ez "gañean" (irritsu). Zapalduko zenuke. Gañean ez, "tzaz" baizik. Aditzen? Lab EEguna 102. Modu onez
bai, aditzen? asarretu gabe baiñan kalera botako dut. Lab SuEm 177 (194 aitzen).
(Con bereak eta bi, etc.). Bereak eta geiago aditu, ta geiagoren bildurrak isillik iges egin erazo zion. Cb
EBO 42. Etsai irten zitzaion / gure euskarari: / [...] aditu baitzituen / bereak eta bi. Izt Po 143. Bereak aditurik
dago hementxet Arrotako auzapez ohia. HU Aurp 126. Aitzen dituzte ba bereak eta bi. Ag G 96. Aitu biar dizkit
orreatik beriak eta bi. Alz Bern 74. Gizagaizo Ellande! Aditu behar ditu bereak eta asto beltxarenak! Barb Sup
73. Ori ere ba-diñagu? Aditu bear dizkin bereak eta bat. Lab EEguna 112. Adituko ditu bereak eta ardi
beltzarenak (AN-5vill). "Le reñiré". A EY III 333 (ib. 254 el mismo refrán (B, BN-mix)). Kristoonak aittuko
dizkik (AN-araq). Inza NaEsZarr 53. Aittu ttu beriak. Ib. 2. A(d)itu ditik gaur beriak eta asto beltzarenak (AN-
5vill). Ib. 1834.
2. (V, G, BN; Lcc, SP, Lar, Lecl, Añ, Dv, H), aitu (V, G; Añ, VocCB). Ref.: A (aditu, aitu); Etxba Eib (aittu);
Elexp Berg. Entender. "Ezkemen adiketa, no entendíamos (V-ger)" A (s.v. -keta). "Oír y entender al mismo
tiempo" Elexp Berg. v. endelegatu, ulertu.
Tr. En el s. XX apenas se documenta en textos guipuzcoanos.
Ni enuzu iakintsu; klarki erran ezazu, / ehork unsa adi zitzan nahi balin baduzu. E 185. Zeren dakusatelarik
ezpaitute ikhusten, eta enzuten dutelarik ezpaitute enzuten, ez aditzen. Lç Mt 13, 13 (Ur, Ur (V) aditu; Ip
enthelegatü). Zergatik ene lengoajea eztuzue aditzen? Lç Io 8, 43 (HeH aditu; He ezagutu, LE ezaundu, Dv
ardietsi, Ol, Or, Ker, IBk, IBe ulertu). Eztuk aditzen gorputza ogian barna dela. Lç Ins F 5r. Zure berbaok
adietako / ez dot entendimenturik. Lazarraga 1171r. Bardin badozu adietan / erri artako berbaetan, / ni banax
Arabakoa. Ib. (B) 1201rb. Zeren añhitz baita Euskal-herrian irakurtzen dakienik, baiña ez Euskara baizen bertze
hitzkunzarik aditzen. Mat XXVI. Atari batetik jo zuten ezkila adi zezaten Meza erratera zioaiela Sazerdotea. Ber
Trat 111r. Erran dedin aditzen duen lenguajean. Ib. 91r. Zer erran nahi du minzatze molde hunek? Konparazino
batez edo biaz adituko duzue. Ax 204s (V 137). Adituten dot, emasteagaiti diño berrorek. Mic 13v. --Oneek
memoriaz jakitea asko da? --Ez jauna, aditu bere bear dira. CatAnz 3. Badakit anzi zaidala anitz gauza [...],
bañon aditzen dut guzia (AN, 1699). ConTAV 5.2.9, 139. Liburu sakratuak aditzekotzat obligatuak baitziren
estudiatuz Hebreoaren ikhastera. ES 93. Au obeto adituko da orain egingo degun explikazio onekin. OA 171.
Baña etzuten adi-endelgatu bere parabolez Jesusek esan nai ziena. Mb IArg I 372. Labur da gizonaren
adimentua / aditzeko Jaunaren ordenadua. Acto 71. Orien berri ematea [...] erraz adituko dan izkeran. Cb EBO
57. Inportadá berás explikátzea óngi matrimonioaren asúntoa ta aditzea óngi arren explikázioa. LE Matr1 352.
(s. XIX). Gaiza horrez iñorent nüzü, / ez ükhen dit aditü. Xarlem 157. Gaizki aditurik legea, / Juduek uste
bazuten / adixkideen maitatzea / zela xoilki manatzen. Monho 130. Baña kristau beti epel ta kontu gutxirekin bizi
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
290