A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
aditaldu (BeraLzM), adialdu, adiraldu. Estudiar. "Adittaldu (estudiar), de adi (inteligencia)" AG 2335.
Elerti-pizkunde guztiyen sortze ta azkerea aditasun puskatekin adiyaldu dituben edozeñek [...], erraz-erraz
igarriko du. EEs 1916, 221. Uri nagosijan idazti jakintsubak artu ta adiraldu. BAizk Ipuin 54. Egiten edo
aditaltzen ari dan gauzan adiya jartzeko oikuntza norberetzia garrantzirik aundienekoa da. Zink Crit 6. Aditaldu
ezazu len esan dan eran, edo orrela aditaldu duanarena irakurri ezazu. Ib. 64. Bide ori dogu lurrean gauzak
adimenez aztertu, adialdu [...] ta ulertzeko bide bakarra. Ibarg Geroko 20.
aditalketa. Estudio. Bere aditalketa sakonak utzi-ta aldi batean zelai jorian alaitzera irtetzen dan
jakintsua. "Sus estudios profundos". Zink Crit 8.
aditaltze, adialtze. Estudio. Gotargi eder ta gorengoz bizi dan olerkaria, daneurtizti-adiyaltzien oitasun
neurtunera nekege jarriko ez da. "La acompasada regularidad de los estudios geométricos". Zink Crit 11.
aditaratu. 1. Entender(se). "Comprender" Izt VocC. Urumearen izena Euskaraz aditaratzen da bi
modutara; esan nai du batera, Ur-mea, eta bestera, Urre-mea. Izt C 117.
2. Comprender, incluir. Gipuzkoako zuaitzen errazoi egiazkoa ez da arkitzen zearo eta garbiroki ezarria
Españako Itztegi Kondairazko ta Luzeazaltar Nafarroako Erresuma eta iru Probinzia Euskaldunak aditaratzen
dituen izkribu gogoangarri aomen andikoan? Izt C 125.
aditartetu. "Entreoír" Lar.
aditasun, aitutasun. Consideración, reflexión. Zetako bada dira orain, okasiñozale askori, euren aitutasun
aragizkoak asmaerazoten deutsezan asmuak, irauteko urten baga bekatu-bidetik? Añ LoraS 23. O! Eta zelan
dan egia, Jeremiasek dirauskun legez, galdurik badago mundua, dala aitutasun ta konsideraziñoaren faltaz! Ib.
69. Elerti-pizkunde guztiyen sortze ta azkerea aditasun puskatekin adiyaldu dituben edozeñek [...], erraz-erraz
igarriko du. EEs 1916, 221.
Atención. Guztiak egozan inoizko aditasunik (beste izenez, arreta; erderaz atención, attention) andienaz
berari begira. A Ezale 1897, 45b. Ezta esatekoa Bergararrak berbaldi a entzuteko euken aditasuna. A Txirrist
43.
aditezin. v. adiezin.
adititz. v. aditz.
aditoki. "Auditorium, salle d'audience" Dv.
aditsu. Racional. Zor zaizkie, bada, auek Iainko-izkutuak ulertuz irakaskizun aditsua ematen duteneri.
"Doctrinam rationalem". Or Aitork 411.
aditu (G, AN, L, BN; SP, Ht VocGr, Lar, Añ, Arch VocGr, VocBN, Dv, H), aitu (V-gip, G, AN, L-côte-sar, B,
BN-arb-ad-baig, Ae; VocCB, H), aritu (AN-gip; Dv (V)). Ref.: Bon-Ond 158; A; AtSac 40; Iz To y Ulz (aittu),
Als (aitu); Etxba Eib (aittu); EAEL 18; Gte Erd 20.
Tr. De uso casi general, aunque en suletino sólo hay dos ejs. (en la acepción de 'entender'). Su empleo
disminuye relativamente en el s. XX. La forma aitu comienza a aparecer en textos alto-navarros del s. XVIII
(alternando con aditu en Elizalde y Lizarraga de Elcano, por ej.); en autores vizcaínos, desde principios del s.
XIX es tan usual o más que aditu, mientras que entre los guipuzcoanos es bastante menos frecuente (al menos,
antes de 1950 y fuera de diálogos y textos populares); al Norte sólo emplean aitu Hiribarren e Iratzeder. En
textos vizcaínos el sust. vbal. es adieta- o a(d)itute-. Hay adi como participio en alguna ocasión en Orixe, y el
rad. adit en Prop. En DFrec hay 122 ejs. de aditu y 7 de aitu.
I (Vb.). 1. Oír; escuchar. "Entendre, ouïr" Ht VocGr 330. "Écouter" Ib. 354. "Exaucer" Ib. 357. Cf. LE-Ir: "Es
la palabra ordinaria para 'oír'; sólo para 'oír misa' meza entzun". Cf. aiko, aikon. v. entzun, behatu.
Tr. Salvo en suletino, se documenta en todas las épocas y dialectos, aunque en vizcaíno es relativamente
menos frecuente.
Hitz gutitan adi ezak, nahi baduk, egia: / hiretako eztiadukat gerthuz neure buruia. E 223. Zeren aditu
baitugu ezen gutarik ilkhi diraden batzuk zenbeit proposez trublatu ukhan zituztela. Lç Act 15, 24. Aditu eben
ots andi bat. Lazarraga 1152v. Inglaterrako armadaz ere ezin deusik adi dirot. (c. 1597). FLV 1993, 464. Ezkila
aditzen duenean. Ber Trat 26v. Arren bada adizazu humillaren othoitza. EZ Man I 37. Meza beraz adizakek
egun hekin goizean. Ib. 31. Ordea nik alea ni gor ez nuen deus aditzen. Harb 329. Aditu zuen zerutik mintzoa. Ax
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
288