A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
adimendun (A Gram, BeraLzM). Provisto de entendimiento, racional. "Racional dotado de razón" A Gram
366 (que lo señala como creación propia). v. adimendudun. Irakatsi ezkero ba, [katuba ta txakurraren artian
baño] errazago lortuko da ori gixonen artian, adimendunak diralako. Kk Ab I 50. Anima ta gorputzaz osotutako
izaki adimenduna da gizona. KIkG 13 (tbn. adimendun en KIkV 20). Adimendun abere bakarra dalako, gizonak
beste abereak eztaukezan eskubideak euki bear ditu. Eguzk GizAuz 92. Geienen onaren aurka dan agintzeak be
adimendun gizonen artean, ezin euki leike indarrik. Ib. 99. Beti "bizi dan su bat" baita, "adimenduna",
"iainkozkoa", "iakitun bat bakarra". Zait Plat 32. Piztia adimendun dela frogatzen duen frogarik eztago Vill
Jaink 71. Adimendun izakiak badu berezitasun nabari bat: gogoa, desira. Ib. 117. Baña ludia ain eder eta
aberats izanik, zerbaiten zai zegon. Ezagueradun edo adimendun izaki bat bear zan. MAtx Gazt 13.
(El) que tiene uso de razón. Bai adimendunak, bai ezak, [aur] guziak nolabait Yainkoa sumarazten yunate
beren einean. Or QA 95.
adimenduratu. 1. "Parvenir à l'âge de raison" Dv. "Gizon hori ez da nihoiz adimendurako, cet homme ne
parviendra jamais à atteindre le bon sens" Dv.
2. "Revenir à soi, à la raison, soit après un évanouissement, un accès de colère, ou autre circonstance" Dv.
adimendutsu (SP, Dv, H). Inteligente, juicioso. "Intelligent, entendeur" SP. "Intelligent" H. v. adimentsu.
Presuna haserrekorrak eta kolerak adimendutsu direla, eta anhitz ikhasteko on. Ax 288 (V 192). Ikhusazu nola
filosofo hek, gizon zuhur adimendutsu hek, begiratzen ziren bere haserreduretan. Ib. 301 (V 201). (Erran nahi
du) tenperamendu eta sasoala eztela xoilki gorphutzekotzat progotxatzen baina bai oraino gizonaren
adimendutsu eragiteko-ere. ES 120. Ihardesmen horiek ehunetan egin izan zauzkigu adimendutsu eta amarru
gabeko direnez. Prop 1896, 226. Abreek ez die bere idurikoaren haragirik jaten. Eta hik, adimendutsu haizelarik,
ez duk hastio gizonkia. Prop 1901, 185. Plauto gizon aidorra zen, trebea eta adimendutsua, buru ernekoa. AIr
Egan 1955 (5-6), 40.
adimendutu, adimentutu (Añ). "Raciocinar, adimentutu, adimentuz aditu" Añ.
adimeneratu. Pasar a la mente. Gauzak, diran legez, ezin adimeneratu gengikez; ezin gengike, esaterako,
etxea artu ta berau, dan legez, beronen izakizunean gogo-barreneratu. Ibarg Geroko 19s.
adimengabe. Desprovisto de entendimiento, de razón. v. ADIMEN GABEKO, adimendugabe. Yesusek
erantzun zien: Zuek ere adimen-gabeak al zerate oraño? Ir YKBiz 227. Adimengabeak, onakoak itsuki, arakoak
olde-utsez, guziak Egillearen arauari lotuta, erti-lana dagie. Ldi IL 125.
adimentar. 1. "Intelectual, adimentarra, gosarkiarra" Lar.
2. adimentiar (BeraLzM). "Librepensador" BeraLzM. Ezur uts ori, ozta ozta bizirik dagoen ori, kistarra ez
da: adimentiarra, mugarik oldozketan ezagutzen ez duana da. Ayerb EEs 1912, 17.
adimentsu. Inteligente, juicioso. v. adimendutsu. Bai ekiyela txiruak zirala ama-semiak, eta orregaitik
gertu egozala egunian peseta bana emoteko ain adimentsua zan axe mutilla aurrera atarateko. Kk Ab II 71. Zuk
uste dozu eskolia eukiyaz bakarrik notiña (personia) adimentsua dala, ta oker andi baten zagoz. Ib. 80. Izketa
ontan zer esan gogo duzun ulertzen ez badut ere, azter bezate obeki obeek, ots, ni baño adimentsugoek,
bakoitzari eman diozun iakitearen ariora. Or Aitork 408.
adimentu. v. 1 adimendu.
adimentubage. v. adimendugabe.
adimenzale, adimentzale. Racionalista. Elizamak, paganu adimentzaleari hortan jarraituz, ez dio hasieran
sinesterik batere sorgintzari. Mde Pr 309. Europako latin katoliku nahiz adimentzaleak. Ib. 314. Adimen-zalerik
zorrotzenek eta itxuenek, eta onura-aburuaren aldeko argienek eta gogorrenek Platon gurasotzat, edo,
arbasotzat dute. Zait Plat 7.
adimin. Deseoso de oír. Sukaldean zeuden orok, aur eta aurtzarotik igarotakoak, erne ta adimin iraun
zuten ipuiñak iraun artean. Etxde JJ 96.
adin (gral.; SP, Urt I 325, Ht VocGr, Lar, Añ, Lecl, Arch VocGr, Gèze, VocBN, Dv, H, ZMoso 67). Ref.: A; Lrq;
Iz Ulz; Gte Erd 296; Izeta BHizt2.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 261
mende.