A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
ari diren hitz bihurritu eta herrebesez, beren adimendutik ateraiak, eskuara emokatzen, kotsatzen, eta iluntzen.
Zub 19.
- ADIMENDUTIK ERAUZI. Poner fuera de sí, ofuscar. Kolerak [...] hala nehor itsutzen, zoratzen, liluratzen
eta adimendutik erauzten badu [...] bilhatu behar zaika sendagarria. Ax 285 (V 190).
O guztiz adimendutik kanpora irauziak! / Zeñak gaixki baititugu enplegatu biziak. EZ Man I 114.
- ADIMENDUTIK JAUZI. Ponerse fuera de sí, ofuscarse. Erhoari, adimendutik iauzia dagoenari. Ax 302 (V
201). Baldin bazendu anaia bat erhoa, eta adimendutik iauzia. Ib. 309 (V 206).
- ADIMENDUTIK KANPOAN. Fuera de sí. Itsu dela, erho dela, zentzutik eta adimendutik kanpoan dela. Ax
309 (V 206). Pensa ezazu eztagoela bere baithan gaizki erraiten hari dena, baiña adimendutik kanpoan dela. Ib.
310 (V 206).
- ADIMENDUZ (adimentuz Lar, Añ, Dv). "Intelectualmente", "mentalmente" Lar y Añ. Ezen baldin lengoaje
arrotzez othoitz egiten badut, ene spirituak othoitz egiten du, baina ene adimendua fruktu gabe da. Zer bada?
Othoitz eginen dut spirituz, baina othoitz eginen dut adimenduz ere. "D'intelligence". Lç 1 Cor 14, 14 (Dv
adimenduz; He adi daiteken bezala, Ol adiñez, Ker, IBk adimenez, IBe ulertzeko eran). Aditu zuten belarriz hau
Apostol onak Kristo jaunaren aho-ezpañetik, baña adimentuz ez. Mb IArg I 220. Adimenduz eta buruz uste baino
ere maiteago ez othe dugun guziek Frantzia. JE Ber 95. Eta balore auek ez dira adimentuz aukeratzen, joera,
azikuntza, gizaroa, biotza, ta beste amaika eragiñen bidez baizik. Txill Let 125.
- ADIMENDUZKO (adimentuzko Lar, Añ). Mental, intelectual. "Oración mental, adimentuzko otoitza,
hizbagekoa" Lar. "Mental" Añ. Spirituzko eta adimenduzko othoitzá. Lç 1 Cor 14, tít. Desira ezazue [...],
adimenduzko eta enganio gabeko eznea, harzaz haz zaiteztenzat. "Le lait d'intelligence". Lç 1 Petr 2, 2 (Dv
ispiritual, Ol gogo-esne, Ker espiritu-esne). Adimentuzko laneetan denpora guztia emon baga. Añ EL 1 18. Emon
ordu lauren bat gitxienez egunean zenzuzko edo adimentuzko oraziñoan. Ib. 80. Ez da behinere ilkhi gauza handi
eta adimenduzkoetarik. Hb Egia 8. Baditeke lehen bi gizonak egitean xukatu zitzaizkon adimenduzko gaiak. Ib.
12. Ordu laurden batez adimentuzko orazio edo orazio mentala idukitzea. Arr May 11. --Zenbat modutakoa da
otoitza? --Bietakoa: adimentuzkoa ta ahozkoa. Legaz 19.
Racional. "Sensé, raisonnable, en parlant des paroles. Ez duzu horren ganik entzunen adimenduzko solas bat"
Dv. Legea adimenduzkoa izanez, zentzudun guzien zoriona nola ez lezake egin berenaz? Lf in Zait Plat XVI.
- ADIMENDUZKO ADIN. Edad del uso de razón. v. ADIMENDUAREN ADIN. Zer disposizione ekharri
behar du Bathaiora, adimenduzko adinerat geroz errezebitzen duenak? CatJauf 106.
2 adimendu. "Entender. Adimentzen dugu, ulertzen dugu (P. Garmendia)" DRA.
adimendudun (SP, Dv), adimentudun (Añ). Provisto de entendimiento, racional. "Qui a entendement" SP.
"Racional" Añ. "Aditua, adimenduduna, enthelegitsia [sic]". HeH Voc. v. adimendun, adimendutsu. Zeren
Santu Doktoreak dion bezala, Kristo Jaunaren bukanzik bageko graziditik datorren grazia den adimentudun
guziak duten grazi guzia [...] ta gizonak bezain adimentudunak diran ta adimentu agitz garbiagokoak aingeru
guziak. Mb IArg I 341. Izarrak handiago dire. Hek dire munduak! Nihor ez othe dute garraiatzen? Ez othe da
hetan adimendu dunik? Hb Egia 39.
adimendugabe (Dv), adimentubage (Lar, Añ). 1. Desprovisto de entendimiento, de razón; estúpido;
irracional. "Mentecato" Lar y Añ. "Fatuo, sin fuste" Añ. v. ADIMENDU GABEKO, adimengabe. Jende
adimendu gabe batez aserre eraziren zaituztet. Lç Rom 10, 19 (He adimendu gabeko, TB endelgamenduaz
gabetu, Dv zoro, IBk, IBe zentzugabe, Bibl adimendurik gabeko). Haién bihotz adimendu gabea ilhunbez bethe
izan da. Ib. 1, 21. Adimendu gabe Krist bere ahaidék estimatzen. Lç Decl a) 8v. Etzarela zamaria eta mandoa
bezala adimendu gabe. Harb 324s. Deitzen zituela adimendu gabeak eta sinhets gogorrak. Ax 276 (V 184).
Halaber abre adimendugabek ere, arrazoinekin erran ahal diazaiote. Ib. 568 (V 363). O erhoak eta
adimendugabeak! SP Phil 290. O arima fede eta adimendu gabeak. Ch I 22, 4. O erho zoratuak eta
adimendugabeak! He Phil 291. Munduko khe guziei begira zaude, zeruek ospatzen duten Jainkoa utzirik. Ala
baitzare adimendu-gabea! Dv LEd 231. Ai nere adimendu-gabea! Ib. 167.
2. adimentubage (Añ). "Arrobamiento, arrobo, éxtasis, adimentu, zenzun, konorte, korde bagea" Añ.
adimendugabekeria. Acto de locura. Ni galdu-eta, farra eta marruma egin nahi dutenei sinheste hartu
behar diotedala! Bada, horra ezin-erranezko adimendu-gabekeria. Dv LEd 216.
adimendugabetasun (Dv), adimentubagetasun (Añ). "Fatuidad, adimentu, edo zenzun bagetasuna" Añ.
adimendugabetu. Perder el juicio. Zenbat dabiltza munduan adimendugabeturik, arindurik, erhoturik,
errabiaturik? SP Phil 40 (He 40 adimendu gaberik).
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
260