A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
Tr. Documentado desde los más antiguos textos, aunque su uso disminuye al Sur en el s. XX en beneficio de
adimen. No hay ningún testimonio suletino.
Zu gaztia bazirere, adimendu hon duzu. E 217. Onhets dezagun Iainkoa gure adimendu, gure bihotz eta ahal
guziaz. Lç Ins B 2v. Iguk, othoi, adimendu, eta begiraturen diagu hire Legea. Lç ABC B 1v. Ezta izandu
munduan eta ezta jenderik ain barbarorik eta adimentu gutitakorik, ezpaitute ofrezitzen sakrifizioak. Ber Trat
16v. Zu zarela ene bizitzearen gobernaria, espirituaren gidaria, adimenduaren argitzailea. Mat 293. Ene
erranak idukitzak bihotzean gorderik, / adimenduak eztuen gogoeta berzerik. EZ Man I 1. Animalia adimendurik
eztuenak baiño adimendu gutiago du. Ax 468s (V 304). Adimendua egosiko da bere baithan barrena, hanbat
pena eta hain handiak pairatu behar dituela konsideratzeaz. Ib. 586 (V 377). Minzatze' ederretako, / spritu are
hobetako, / adimenduz, eranzun / nik ezin bezalako. O Po 34. Adimenduaren bidez, bere burua kontenplatzen
duela enjendratzen du bere semea. Arg DevB 238. O ilusioneak, o adimendu itsuak! Gç 30. Ordea hunelako
laguntza faltaz hanbat adimendu eder, eta gai onak dohakabeki gelditzen dira mendi eta arrokapean ehortziak.
ES 178. Ezen gizonaren adimendua ezta gai hekien ezagutzan sartzeko. Ch III 58, 1. Espiritu Santuaren doaiak
dira zazpi. Lenbizikoa, jakintasunaren doaia. Bigarrena, adimentuaren doaia. CatBurg 43. Argia eta sua bear
ditugu guztiok [...] adimentuan argi, eta biotzean su. Lar SAgust 15. Oihu egiozu zure arrazoiñari edo
adimenduari. He Gudu 93s. Labur da gizonaren adimentua / aditzeko Jaunaren ordenadua. Acto 71. Nere
andre Erregiñak adimentu ta oroitzapen ederrak ditu, baña ez du naikunzik eta borondaterik. Mb IArg I 183.
Adimentua Jangoikoak zetako emon euskun? Cb CatV 60. Non da adimendua? Non da zuzentasuna? Lg II 197.
Jainkoak eman darotzu adimendua [...] Jainkoa beraren ezagutzeko gai dena. Brtc 78. Bizian adimendua /
ilunbez duk estalia. Monho 110. Zeinbat adimentu ta borondate [daukaz Jesu Kristok]? CrIc 21.
(s. XIX). Eman dizue adimentua edo ezagumena, beragan pensatzeko eta bera ezagutzeko. Gco I 394.
Demagun, zure adimentua, gauz oek gogoratzean, balantzan bezala jartzen dala. AA II 210. Adimenduaz
zerbitzatzen hasten garen lehenbiziko mementetik. Dh 132. Ator ene adimentua, gogoa, biotza, arimea, gorputza,
eta nazan guzti au. Añ EL 2 176. Adimenduak eta esperientziak hortaz segurta gintzazkete, fedeak ez balaku ere
hori erakhasten. Jaur 138. Adimendua behar ametsentzat nausi. Hb Esk 95. Duenak adimendu, berez beza
zenbatetara heltzen den basaberearen zenbatekoa. Dv Apoc 13, 18 (Lç, He, TB adimendu; Ip enthelegü, Ur (V y
G) adin, Echn zautza, Ker adimen, IBk zentzu). Egiptoa, Babilonia eta Indiak! Hetan ditu adimendu onak bere
bazkak. Hb Egia 73. Adimenduaren mendea omen da. Ib. 123s. Aurtasunetik azaldu ziran Jenobebagan
adimenturik argiena, biotzik prestuena eta jeniorik gozo eta paketsuena. Arr GB 5s. Gorputzean, animan,
adimentuan. Ur BulaG 553 (BulaV 24 adimenean, BulaAl 38s adiñian). Adimentu au argitasunez / ainbesteraño
betetan. AB AmaE 118. Zaldun aren adimentu motzak etzuala batere ondo aditu [ebanjelioko itzak]. Bv AsL
131. Ikhusten zenaz geroz Frantzia guzia [...] adimenduaz gabetua bezala. Elsb Fram 74. Hoikien sinhesteko,
gure adimenduari ukho egin behar ginduke. Lap 298 (V 135). Gizonik geienak [...] adimendua lotan edo
lizuntzen euki oi daroe. Ag AL 29.
(s. XX). Gizonaren adimenduko eta arimako zolan barna sartu zena, gure gogoaren ikertzaile eta ohartzale
haundia. Zub 33. Adimendu ernekoa dela [frantsesa] aithor lezakete bederen, eta onhets orok. JE Ber 71. Bi
sosen adimendua izatu baginu orduan. Zerb Azk 112. Zertarako dut, ortaz, gidaritzat, adimentu aul au? Txill Let
131. Musu bat eman zion maxelan. Damasoren adimentuaren gainean, atsedenezko lanbro bat hedatzen zen.
Arti Ipuin 84. Adimendua gainditzen duten egia-eremuetan murgil egitekotz. Lf in Zait Plat XV. Gogamen bat,
adimendu bat badela nunbait. Vill Jaink 41. Bere haur-adimenduak erakusten dion zeru lilluragarriari buruz.
Etcheb MGaric 17. Bere adimendu argiaz eta jakitate paregabekoaz. Ardoy SFran 22. Arras gaizki da, bainan
adimenduz xorrotx eta zuzen. Larz Senper 116. Ganaduak daukaten adimentua! And AUzta 66. Ene adimendu
errebelak ez baitzuen nahi jakin, / amodioz nahi zinuela nitarik gizon bat egin. Xa Odol 79. Adimendu urriaren
jabe naiz, segur aski. MIH 399s.
v. tbn. Harb 324. SP Imit IV 18, 4. CatLav 421 (V 200). Mih 39. CatLuz 31. Jnn SBi 85. Zby RIEV 1908, 204.
CatJauf 53. StPierre 40. Adimentu: Aran SIgn 27. Legaz 50. JanEd II 10.
Uso de razón. Adimendura edo endelegamendura heltzen garen pontu beretik. Ax 172 (V 116). Kristioa
adimentura edo ezaguerara datorrenean. Añ CatAN 14. Adimendurat heltzen garenetik eta azken hatseraino
zenbat gogoeta gure Izpirituetan? Dh 139. Etzira oroitzen nola eldu zinelarik adimendura galdu zinuen bataioan
errezibitu grazia? (Luzaide, 1869). ETZ 283. Jesus Jaunari emana edo kontsekratua adimendutarat heldu
zeneko. Jnn SBi 136. Hemen, adimendurat heldu orduko, erdarari behar du jarri haurrak, eskuara ez
dezakelakotz eskola-emaileak onhets. JE Bur 179. Ez naiz ongi orhoit, bainan ez dut uste oraino adimendurat
heldua nintzela. Zerb Egutegi 1933 (ap. DRA). Jainko legean hezi ninduten jitean adimendura. Xa Odol 214.
v. tbn. CatLuz 9. Adimentu: CatB 49. Legaz 10.
2. (H), adimentu. Oído, sentido del oído. Gorputzaren sentidoak dire borz: adimentua, bista, usma, gustoa
ta ukimentua. LE-Fag. Adimentua penatukodá aditus kontíno ango klamóre ta blasfémia, arroitu, laméntu, ai ta
ai beti. LE Doc 273.
3. (Dv). Comprensión, intelección, inteligencia. "Gizona nekhez heltzen da zeruko gauzen adimendura" Dv. v.
adimen. Franziskok, [...] etzituan ongi aditu itz aiek; esan nai zutenaren adimenturik nola ez baizuan, gaizki
aditu, ta beste adigarririk izan zezakiten itz esanak batere konturatu gabe. Bv AsL 31.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
258