A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
2. "Pénible à entendre" Dv.
adigalkor. "Distraído" A Apend (que lo señala como neol. de su propia invención).
adigara. "Entendimiento (Guilbeau)" DRA.
adigarri (V, G ap. A, que cita a O; Lar, Añ).
I (Sust.). 1. Explicación. v. adibide (2). Neurtitz hautako hitz bekanen adigarria. "Explication". O Po 67.
Fedeko gauzaak sinistu bear dira, adigarririk ezdagoanean ere. Mg CC 197. Ederki galdetzen dezu. Ona ordea
adigarria. Ib. 201. Ta [enzuten nagoala] nola geroenean ixildu ta arrituta bezela geldituko diran Ipuiaren
ondoren adigarriak ekusirik. VMg XI. Ipuiak, itz neurtu edo berso euskarazkoan. Adigarria. Ib. 89. Eman izan
zaien xehaduran ere huni behar da behatu, ezarri izan direla, hitz baten adigarritzat, bertze bi, hirur, laur, bortz
hitz lerroan. HeH 480.
2. (V, G ap. A; Lar, Añ, Izt VocC). Significación. "Sentido de algún dicho, [...]. Lat., significatio Lar.
"Adigarria, significación, prospecto" Izt VocC. Bainan hek bere egiazko adigarrian hartu behar bidean, heien
errangi doneak alogatu nahi zituen ber-uste astrugaitzekin. Birjin 92. Izen gozo erazko au [España] bere
adigarri egiazkoarekin [...] arkitzen dalarik [...] itzkuntz eder Euskarazkoan. Izt C 15. Heiek ematen dute hitza,
zuk ordean hitzaren adigarria. Dv Imit III 2, 2. Ala ere aiek etzuten ezerere gauza abetatik endeglatu: eta itz
aben adigarria zegoen aientzat illuna. Brunet Lc 18, 34 (Oteiza itz au zan aienzat eskutatua). Franziskok, [...]
etzituan ongi aditu itz aiek; esan nai zutenaren adimenturik nola ez baizuan, gaizki aditu, ta beste adigarririk
izan zezakiten itz esanak batere konturatu gabe. Bv AsL 31.
3. Ejemplo, ilustración. Ona emen adigarri batzuk. Mg CO 85 (antes de la ilustración de un tema). Adigarri
bat. Ib. 292. Adigarri ezagun-ezagunak aterako dizkitzutet ortarako. Lek SClar 136. Adigarritzat, bertso
jostagarriok eman diztik: [...]. Mde Pr 187. Ez noa hemen [huts] guztiak banan-banan izendatzera, adigarritzat
aleren bat aipatzera baizik. MEIG VII 56.
Ejemplo, muestra. Preso artutakoak iru saldotan banatu eta irutatik bi iltzen zituan, eta ori bere errukiaren
adigarritzat. Vill Jaink 181.
4. "Símil" Añ. Zerren ezer eztakiena ta egiten eztabena, presona illaren ta lurpetuaren antzeko adigarria
da. Añ GGero 31 (Ax 42 (V 26) presuna hillaren eta ehortzirik datzanaren pare baita).
Eskoatara, Angeru Zain-gordetzallea irakurten libru pildin baten nire egikera on gitxiak: eta txito tristerik
ifinten deustala begien aurrean. O ze adigarri tristea! O ze ikusgarria! O ze larritasuna! Añ EL 1 29.
5. Cosa digna de atención. Guztiaz ere azalduko ditut agirieneko banaka batzuk, erdizka motzka bederik,
Gipuzkoaren ondrarako eta Erbestekoen adigarri [= jakingarri]. Izt C 125.
6. (Dv). Inteligencia. Iskribatua den bezala: Garbi denik nihor ez da; Adigarria duenik ez da, Jainkoa
bilhatzen duenik ez da. "Non est intelligens". Dv Rom 3, 10 (Lç aditzen duenik, He zuhurtziarik duenik, TB
ezagutzarik duenik, Ol zurrik, IBk, IBe zentzudunik, Bibl konprenitzen duenik).
7. Nota. A. Gabriel Henaok, Kantabriako Anziñatasuneen obran (eskaiñieraren 2.n adigarriyan) argi-asko
adierazten duenez. Aran SIgn 2.
8. "Espectáculo, ikuskerea (ikusgarria), adigarria" Izt 47r.
II (Adj.). 1. Destinado a ser oído. "Acroamatici libri, liburu aditzekoak, adigarriak" Urt II 112. "Oíble" Lar
y Añ. Badire munduan hainberze soinu diferent, eta bizkitartean guziak adigarriak dire. TB 1 Cor 14, 10 (Lç
batre ezta muturik). Badira lurbiran izkera asko; ta itz adigarririk gabe bat ere ez. Ol 1 Cor 14, 10.
2. (Lar, Añ, Izt 49r, Dv, H (s.v. adimendua), A). Inteligible; claro. "Inteligible" Lar, Añ. "Demostrable" Añ.
Krutze Santea, zeñaren antz adigarria zan arako Lege zarreko Utxea. Añ LoraS 7. Emonik amore fin baten
señale adigarriak. Ib. 54. Idoroten ezpadogu zeri negar egin, bildur izan bear gara izan ez daitean ori gure
egokera txarraren señale adigarria. Ib. 191. Arlo goi ta meiak utzirik saill errex ta adigarriak orientzat idatzi
biar ditugula. Lh Itzald II 106. Ez da ezer adigarri, bizia edo zuzentasuna dan bezala. "Non est intellegibilis
forma". Or Aitork 342. Zeru adigarria. "Caelum intellegibile". Ib. 361. Mintzabide hori gainera guztiontzat da
adigarri. MIH 156.
(En la expr. adigarri da 'está claro'). Artzen ezpadozuez [gogortadeak, azoteak, latztasunak], adigarri da
gura eztozuela osasuna. Añ LoraS 137. Bada alan, adigarri da, bere zera dala, kanpokoen bildurrez ateretan
eztanean etxetik arako mutil edo emakume maitea? Ib. 26. Adigarri da, ondu gura eztozuela. Añ MisE 219.
3. Explicativo, ilustrativo. --Zerbait aditu det zer dan konbersio edo biurrera mirarizko au; ordea nai nuke
enzun beste konparazio edo berdintza bat. --Ona emen zuri atsegin emango dizun gauza adigarri bat. Mg CC
196.
4. Digno de oírse, espectacular. Orduan dira adigarriak txabolatik txabolara ojuz ta irrinziz alkarri
adierazten diezaten hitz jostallu gaitzik bageko pozkidatsuak. Izt C 229 (Azkue traduce erróneamente por
"endecha, copla"). Ez da oraindik urte asko, Debako mugapean gertatu izan dala lanze bat adigarria txit, eta
gogoan ondo eukitzekoa. Ib. 250 (Azkue traduce como sust.: "cosa curiosa, espectáculo"). Beren itz-neurtu gozo
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
252