A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
egotzi-ala edur, ieusi zan egun atan. A BGuzur 124. Sukaldean tokiak artuala emakume zebilzen. A Ardi 127.
Moltsa luzea koka ahala diruz hanpaturik. Barb Sup 163. Biek xahu ahala baino gehiago ontasun bazutela jada
bildurik. Barb Leg 139. Gela atan otu-ala gauza eukezan aukera-aukeran. Otx 127. Jo-ala makillada artzeko
eduko astotzar andija. Ib. 121. Koka-ala belar, berriz, joale zuloan. Or Eus 246. Aren laguntza gabe / bizirik
nola irten! / eska-ala mesede / dizkigu egiten. SMitx Aranz 236. Sarritan emonagaz / kontau ala mosu. BEnb
NereA 184. Eman zioten, beti, etxean koka ahala uzta. JEtchep 50. Koka-ala ikasle bazuen ikastoki berriak. Zait
Plat 21.
(Con adj. o adv.). Haren illea oraiño / baitzen lodi izan ahala. Gy 236. Ikhusten ditut berriz hel ahala
lasterka ari direla ene etxerat buruz. Prop 1883, 43. Izan ahala ibil errexa da [eskuara], nola-nahi molda daite.
Arb Igand 15. Leihorrez leihor, menderen mende, hel ahala urrun oro zauzkala. HU Aurp 160s. Airea
gorriegosi; jasan ahala epel eta pisu. HU Zez 15. Zangoek ereman ahala laster. Barb Sup 47. Gogoa azten
zaidak emen / yan-asez azia: / begi-zuloek ar-ala / naro duk argia. Ldi UO 46.
b) Según, conforme, a medida que. "Artua zuritzen dabe erresaixua errezau ala" Elexp Berg. v. arau (2). Tr.
Documentado sobre todo en textos meridionales desde finales del s. XIX; antes lo emplean los septentrionales
Goyhetche e Hiribarren. Brigantak eror-ahala / bazematzan bazterrera. "Autant de pris, autant de mis à part".
Gy 309. Yakotek ethor ahala / badaramatza [gaztaiñak] tripara. Ib. 121. Ihizi gaxto guti da Eskal-herritan; /
ager ahala dire suntsitzen orotan. Hb Esk 234. Nik este bakar bat det tripan, eta bera zuzen-zuzena, eta ala,
aotik sartu-ala, bete-ala dijoa bere bidez kanpora. Urruz Urz 52. Batzuek ustu ala / betiaz txopiñak. JanEd II 14.
Ez du ezer ere aurreratzen zuen zittalkeri gogorrenak, zuek ittaitu-ala azitzen gera. Inza Azalp 90. Ez dezula
Lizardi gogaiak etorri-ala yaulkitze-zale. Markiegi in Ldi IL 12. Martegatar batek asmatu omen zuen kantu au,
sareak eda-ala. Or Mi 10. Arek egunez tapatu-ala nik agertu egiten nebazan [zuloak]. "Cuantos él tapaba de día,
destapaba yo de noche". Or Tormes 53. Au azi-ala ni itzaliko naiz. "En tanto que Él crece en mí desapareceré
yo". Or BM 80. Neskaz ornitu-âla, dei ez ditutenak. "A medida que se completa de mozas la cadena". Or Eus 18.
Txairo urratzen zun muturraz ugiñen saiets urdiña, ibilli-ala. TAg Uzt 134. Eta ke-mordoa, yarion-ala
erruxatuz, zerion. Zait Sof 189. Txiro ta aberats, goiko ta beko, / kabi ditzan eldu-ala. SMitx Aranz 76. Lau aldiz
erre-ala eliza / berriz ereikiz ostera. Ib. 44. Urtetan gordindu-ala, senar-emazte arteko batasunaren garrantziaz
jabetzen asi ziran. Etxde JJ 216. Naiz [zeru] arek mindutzenago / nauan, konturatu-ala / or egon bear dudala.
Mde Po 42. Munduan erlijiozko fedea galdu-ala kezkak eta zalantzak aunditu zaizkio egungo gizonari. Txill Let
74. Otoiak gorantz bialdu-ala, malko lodiez ureztatu ta busti oi ditue lurreko arri koixkorrak. Erkiag Arran 183.
Nik jan bitartean, txoperrak beren otordua bukatzen ari ziran, eta bukatu-ala kantinatik alde egiten zuten. Anab
Aprika 64. Zure kondairak, irakurri-ala, far-eragin dezaion biotz-illunari. Berron Kijote 22. Retorikari, harako
herensuge hari bezala, lepoak moztu ahala sortzen baitzaizkio. MIH 273. Atsekabea baretu eta ibitu ahala,
ordea, argiago ageri da galeraren larria. Ib. 46. Guk, urteak igaro ahala, barrenean hazi zaigun gizontxo
kontentagaitzaren marmarra gero eta nabariago somatzen dugu. MEIG I 129.
v. tbn. Noe 90. Ldi IL 81. Gand Elorri 149. Gazt MusIx 119. NEtx LBB 167.
c) En el momento de, nada más. Gizonen artean gauza bat eskatu ala ez ba-zaigu ematen. Inza Azalp 128. Itz
oriek esan-âla [...] / egin du jauzi lurrera. Or Eus 76. Elizaldia bukatu-âla / mordoka doaz zelaira. Ib. 262.
Igandea etorri-ala, mezaren lenen kanpairako Mattin eliz-atariratu zen. Etxde JJ 147. Ta agertoki ezustekora
bat azaldu ala, itzali egiten da bestea. Txill Let 65. Ermodoro erbestera iaurti-ala, erabaki auxe oiuztatu baitute.
Zait Plat 31. Sokorru-deiak entzun ala, jenteak lenengo egiten ebana. Erkiag BatB 53. Aizeak ieiki ala, itsasoko
ur-mendoiak iñarrosten eta antutzen asten dira. "Continuo". Ibiñ Virgil 77. Sinisten dizut aoa iriki ala. Lab
SuEm 171.
d) Tanto como para. Izokintxoak baderro ahal duen bezala, / nitan zer dukezu? ez naiz ahoa bethe ahala. Gy
46. Nere xarpanteriatik / ez dukezula mamirik, / niholere zuk athera / zure ahoa bethe ahala? Ib. 48.
B) Todo lo posible, lo más posible. v. AHALAZ. Iesus nobleari zaio lothuren hurbilletik / eta idekiren dio
ahala ohoretik. EZ Man I 65. Perill izigarriari itzurtzeko bezala, / esker itzultzeko ere minzatu nauk ahala. EZ
Man II 160.
(Ante adj.). Ene Jainkoa, maite zaitut ene bihotz guziaz eta gauza guzien gainetik, zeren zu baitzara guziz
maitagarria eta ahala perfeta. CatLav 7 (V 12). Jainkoa da berenez ahala maitagarria. Ib. 110 (V 61). Infinitua,
erran nahi da xederik gabea edo ahala handia. Ib. 48 (V 31). Infinitua, ahala handia eta pare gabea. Ib. 68 (V
42).
- AHAL ADINA. Todo lo posible, cuanto se pueda. Cf. ailadin. Cf. tbn. ejs. de ezin esan (konta, etc.) ahal adina
(s.v. 1 ezin). Garbitu ta txukundu aal aiña. Berron Kijote 35. Euskal hitzen adiera, testuinguru berriak
hautatuz, nahi edo ahal adina hedatu behar du [Larramendik]. MEIG V 99.
(Con -ko, adnom.). --A, ze kazkarrekoa merezi denan, maite. --Ik eman al aiñakoa, nere. NEtx LBB 151.
- AHAL ADINBAT. Todo lo posible. Kandela gora jasoaz argitu zun ganbara aal ainbat. Etxde AlosT 53.
(Precedido de part.). Berak zaitzen du Eleiza, berak darama beti bide onez, berak aterako du beti garai,
bere etsaiak izan al ainbat geitzen badira ere. Inza Azalp 100.
- AHAL ADINEAN. Oge bat ekartzen zun mutillak dotean; / ergia, artaz gaiñera, ume-bearrean, / beor
ernaria ta zillarra âl aiñean. "Cuanto podía". Or Eus 359.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
25