A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
adiera (Lar, H (G; s.v. adimendua)), aiera (G-to), aituera. 1. Inteligencia, entendimiento. "Entendimiento"
Lar. Jakitun edo ez jakin bik [...], azi era bik, aitu era bik, nai era bik, enpin gizon batek eta emakume batek
beti alkarregaz aragi baten izateko buztarri astuna ta Sakramentu ausi ezin legijana artutera duazanian. fB Ic
III 332. Orduan zabaldu zien adiera, Eskriturak endeglatu zitzaten. Brunet Lc 24, 45 (Lç adimendua ireki).
2. (Lar). Comprensión, inteligencia. "Inteligencia, acción de entender", "intelección" Lar. Eta eskatuko dizut
bidenabar didazula zuk, dezakezunak bezala, nik geroz geiago egin bear dudanaren ta egin behar ez den guziguziaren
berria edo adiera. Mb OtGai III 212.
3. "Alusión" Lar y Añ. "Allusion" Dv.
4. Señal. "(Tañer de) occisa, en la montería, es avisar con la bocina, estar muerta la res, aberea il dalako adiera
jotzea" Lar.
Indicio. Era berean, euri aldietan, adiera ziurretatik igarri zenezazke egun eguzkitsuak eta ozkarbiak.
Orduan ezpaita agiri okertuta izarren diztira. Ibiñ Virgil 77.
5. Manera de expresar, forma de decir. Eta gure adiera edo esateko moduan, orduan Aita San Josef
erregalo ta neke andiak ikusi ta eramanik, guzietatik libratu zan. Cb JMJ 71.
6. Significado, sentido. Kanta ezainak, eragotzijak ta pekatuginak dira arako [...] adiera askotako esanez,
ipoin ta jazo loiz berarijaz asmauta ta jantzita dagozanak. fB Ic II 77. Iainkoari galdegiten dio, aditzera eman
dezaion itz auen adiera: "asieran Iainkoak zeru-lurrak egin zitun". Or Aitork 306. Adierak [leloari] ematen dion
biziaz gaiñera. Ib. 284. Mintzoa ez baiña gauzaren adiera. "Rem quam significat". Ib. 263. Bi gauza oso
ezberdiñak aiderazteko erabiltzen baita itz ori. Ona emen leenbiziko adiera. Vill Jaink 78. Beren adieraz
bestalde, [irudikizun] oien adiera mistikua txasta ta ikus. Gazt MusIx 165. Iupiter-ek berak erabaki ditu
illargiaren illeroko zantzuen adierak. Ibiñ Virgil 77 (cf. supra (4)). Erabakiak, nik uste, ez dituzte inolaz ere
teknikoek hartu behar, politikoek, hitz honek izan dezakeen adierarik zabalenean, baizik. MIH 224. Horrelako
dialektu-formak gehienez ere har daitezke jatorrizko eskualdean duten adiera berezian. Ib. 107. Euskal hitzen
adiera erdaraz azaltzen baita. Ib. 202. En DFrec hay 9 ejs. de adiera.
7. Atención. Jarraitu daijeegun bada, neure entzula onak, borondatezko adiera bategaz, leen esan danaren
gainera, geure Jaungoikuaren ontasunai. fB Ic I 59. Meza osua bijotz onagaz ta adiera gogotsubagaz entzutia.
Ib. 182. Beragaiti eskatuten dau [irakatsi onek] zeubeen adiera osua. Ib. 174. Paula dakust eramanik
gutxienekoa, oso artega, ezeren adiera gabe, alderdi guztietara begira ta begira. Ag G 340.
8. "Sens de l'ouïe [...] (V, G)" H (s.v. adimendua).
- ADIERAZ. "Intelectualmente" Lar y Añ.
adieraditu. "(Hb), faire entendre" Lh.
adieradun. (El) que tiene inteligencia, razón. Eta ordu estuetan izan leiteke [bateoaren egindaria], adinera
eldurik dagoan beste edozein adieradun. Itz Azald 130. Adieradun edozein gizonezkok nai andrazkok. Ib. 129.
Ezauperara elduriko adieradunak. Ib. 131.
adieragarri, adiragarri. 1. (Sust.). Signo; indicio. Jainkoak oien negarrak eta egiazko damuaren beste
adieragarriak ikusirik, kupitu zitzaiozkan. Lard 134. Begietan zeukan, alabañan, bizia barkatu zion
adieragarria. Ib. 174. Ondamenaren adiragarriak. Ib. 537. Ez Anano-ren otsak, ez aireko suzko gizon eta beste
adiragarriak izan ziran, Juduak beren ondamen-bidetik ateratzeko adiña. Ib. 538s. Gauzari dagokiyon bezelako
izena bear ere da, gañera, gauzen berri errazago jakin dezagun edota gauzaren adieragarri egokiyagoa izan
dediñ. BPrad EEs 1913, 212. Gure izkeran gauzen adieragarriyak diradelako izen guziyak. Ib. 213.
Símbolo, figura. Lur ugari hura da [...] Zerua ta ango egoera atsegiña ederki adirazten digun adiragarri,
aintzura ta imajina. Ub 30s.
Zure ekin-naia edergarrietan, begien goigarrietan, adieragarri mee antzera azalduko da. "Como suave
insinuación". LMuj BideG 58.
2. adiragarri (Lar). (Adj.). "Notable" Lar. Liburu bat aiñ adiragarria eta irakurts atsegiñezkoa. Otag EE
1882c, 415n. On Antonio Peña eta Goñi, musiko erizmatari adiragarriak (Donostia, 1883). JFlor.
3. adiragarri. Perceptible. Bat batetan aditzen du Luzek bere atzean otsamar bat geroago ta adiragarrigoa,
adieragiten dirudiena norbait urbiltzen dala eskuakin adarrai alderagiñaz. "Un rumor cada vez más
perceptible". Otag EE 1882c, 511.
adieragarriro, adiragarriro (Lar). De manera notable. "Notablemente" Lar. Adiragarriro jasotako
bepuruak. "Las cejas notablemente arqueadas". Otag EE 1881b, 85.
adieragin (Urt, Hb ap. Lh). 1. Hacer oír. "Arrigere alteri aures" Urt II 351. "Faire entendre" Lh.
2. (Lar, VocS 136, Añ). Indicar, señalar. Alere onen gañean [...] San Agustinek ederki adieragiten digu [...]
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
240