A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
2. (G ap. A, que cita a Ur). Lamentarse. Esaten diete: kantatu dizugu eta ez dezute dantzatu; negar egin
degu eta etzerate adiakatu. "Planxistis". Ur Mt 11, 17 (Lç deithorerik egin, He nigarrik isuri, TB, Ip, Echn
nigar(rik) egin, Ur (V), Ker nigar(rik) egin, Dv nigarrez egotu, Or galtzarra jo).
(Part. en función de adj.). Zure miña asetasun elkor bezin adiakatuaz ordainduko zaizun bildur izan. "Con
una satisfacción tan gemebunda como estéril". Zink Crit 44.
3. Decir (cantar, etc.) gimiendo. Aize barna abesti bat / adiakatu nun. "Breathed". Zait Gold 158 (trad. de
"The Arrow and the Song" de Longfellow).
adialdi. Tiempo de oír. Sermoien adi aldian aditzen zutena egiteko hastia ta denbora. Mb IArg I 324.
adialdu. v. aditaldu.
adialdun. "Intelectivo, adialduna" Lar.
adiarazale. v. adieratzaile.
adiarazi, adiarazo. v. adierazi.
adiazale. Plañidera. v. adiakari, adiagile. Yuduen artean [...], nor edo nor iltzen zanean, txistulariak
yoaten ziran illari illeta-yotzera, eta erostariak edo adiazaleak, illaren aurrean negar ta aiots egitera. Ir YKBiz
98n.
adiazi. v. adierazi.
adiba (Lar, Hb ap. Lh, Dv). "Adivas, enfermedad en las bestias, lo que en los hombres esquinencia, adibak,
sametxiak" Lar. Mandoa den lekhuan / adibarik ez aipha (L). O PrASJU 286.
? adibera. Orain, beraz, zure yopuoi adibera azaldu zakizkigu. 'Nunc ergo inveniant pueri tui gratiam in
oculis tuis'. Ol 1 Sam 25, 8 (Dv grazia aurkhi bezate zure begietan, Ker txera onez artu egizuz). Probablemente
errata por adeibera; cf. Ol 2 Sam 10, 2: "Adeibera azalduko natzaio Naasen seme Anoni".
adibestetu. Distraer(se). Zelai jorian alaitzera irtetzen dan jakintsua [...] latsen susmurrari edo egaztien
abestiari adi-izanez nekatzen ez da, baizik adibestetu. "No se fatiga, antes se distrae". Zink Crit 8.
adibide (Añ, Izt 6r, A). Tr. Documentado por primera vez a mediados del s. XVIII, su uso se desarrolla sobre
todo a partir de la obra de Añibarro, en las acepciones que se señalan. Se documenta en muy pocos textos hasta
el s. XX en que se extiende progresivamente su uso a autores meridionales (al Norte sólo en Mirande y Lafitte)
con la acepción casi exclusiva de 'ejemplo', 'ilustración', y, sobre todo, en la forma adibidez. En DFrec hay 222
ejs. de adibide (ninguno de ellos septentrional), de los que 181 corresponden a adibidez.
1. Advertencia. Irakurleari adibidea. CatOiq 519. Adi-bidea irakurleari. Añ LoraS 144.
"Dirección, regla, zuzenbidea, adibidea" Añ. "Doctrina" A (que cita a Añ). Emon gura deutsut orain,
urtean, illean, astean ta egun bakotxean egiteko adibide labur bat. Añ EL
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 238
mende.
1 75. Gura dozuez adi-bide batzuk onen
ganean? Añ LoraS 85. Josue Agintariaren adi-bidez sartu zirian Sazerdoteak Ibaira. Ib. 6. Adibide santuz
beterik dago Aita gureko laugarren eskabide au. Gauza asko, andiak ta miragarriak onetan Jesus maiteak
irakasten deuskuz. Añ MisE 79.
Consejo. Ez urten bere [konfesorearen] esanetik, bete bere adibideak. Añ EL 1 76. Libru askotan zabaldurik
dabiltzen adibide santuak arimen onerako. Ib. 3. Aztu ezegizuz beinbere nire Aita San Franziskok bere Semeai
esan oi zituan adi-bide zeruzko oneek. Añ LoraS 194. Eta, alan, orduan sermoiakaz, adibide onakaz,
gaixotasunaz, bere lagunak ilten jakozala ikusteaz [...], etorkizunaz gogoratuten asten da. Añ GGero 78 (Ax 97
(V 67) konseillu). Onegaiti, konzienziari jarraiturik, onen buruz ta adibidez gobernatu ta gidatuten dana ondo
doa. Ib. 282. Beste askok bere gorde dabe adibide au, idoro dabe aserrearen kontrako osagarritzat. Ib. 224.
2. Explicación del sentido, del significado. Jakin gura gendukez Mezako zeremonien adibidiak, edo zer
adierazoten daben. CrIc 148. Berba batzuben adibidia. Mg CO 300. Hiztegi laburra, laur Ebanjelioetan
irakurtzen diren zenbait hitzen, eskualdun gehienentzat adibidea. HeH 460 (tít.). Kristau-Ikasbidea (dotriña) da
kristauaren libururik bearrenezkoa. Liburu onen adibidea edo azalpena da urrengoa. Inza Azalp 5.
3. Ejemplo que se da. "Moraleja" A. Begira emon dozunez adi-bide txar edo ejenplu deungerik zeure eskupean
dagozanai. Añ EL 1 132s. Zeure bizitza gaistoaz, ejenplu ta adibide deungea emonaz besteri bere
pekaturako zuzenbidea emoten deutsazu. Añ GGero 358. Penitenziaren irudipena ifinten jaku geure begien