A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
aurreraegi ez atzeraegi. MIH 50.
- ADI-ADI. (Forma con reduplicación intensiva). Adi adi egonik, esan eutsan neskatillatxuak. Ur MarIl 102.
Entzuleak atsegiñez egon ziran, adi-adi itzik ere utsegin gabe entzun nairik. EEs 1918, 84. Oiukitxo ori adi-adi
ta arretatsu entzun ginion Medeli. A Ardi 113. Lagun guztijak adi-adi geratu yakozan. Altuna 76. Doipuruaren
antzezkijari / begiratzen adi-adi. Enb 85. Erne ebillan, adi-adi, begiya zorrotz, dana ikusi ta dana ikasi biarrez.
Kk Ab II 188. (Adi adi). Orain ere atean norbait da bada. Lab EEguna 76. Adi-adi egon ondoren. Lek EunD 47.
Geuk diñoguna entzuten adi-adi dago. Otx 174. Gelditu zan kantariak zionari adi-adi. TAg Uzt 244. Zurt
egozan, adi-adi, Mendixak zenbat emongo eban yakin gurarik. A EY II 151. Adi-adi egon zitzaien meta baten
gibeletik. Etxde JJ 228. Adi-adi dago inguruko gorabeerai. Erkiag BatB 192. Poli ixillik zegoan Balentineri adiadi.
Anab Poli 118. Tomas Kirru beintzat aoa zabalik adi-adi egoakion. Bilbao IpuiB 150. Aoa zabalik ta
belarriak adi-adi. In Loram 12. Patxik adi adi begiratzen dio liburuari. Osk Kurl 212. Besteak entzule daude
adi-adi ta begiak xuriturik. Zait Plat 112. Entzuidazu ba adi-adi. Berron Kijote 19. Eta adi-adi bagagozkie,
laster hautemango dugu gaur hego-aldekoago iruditzen zaizkigun ohiturak gure-gure genituela. MIH 245.
(Con alativo). Adi-adi jartzen da seme-alabaren esanetara. NEtx Antz 95. Jauna zerutik dago begira, /
gizon guztiakana adi-adi egoten da. Ker Ps 33, 13.
- ADI-ADIAN. (Estar, etc.) muy atento. Bordari xumeetarik batekin solasean gaudelarik adi-adian. FIr 161.
Bere ondoan, adi-adian, / lerden, kezketan, kanpai jolea. Zubk Olerti 1959, 14.
- ADIAN. (Precedido de gen.). Cuidando. Portalepean omen zeagok / aurtxoa narru gorrian, / dama eder bat
dadukala / aldean bere adian. GavonC Egan 1956 (5-6), 27.
- ADIRIK. (Estar, etc.) atento. Geraten dira baserritarrak / burutzik auspez lurrian, / euren begiak zerura
adirik / arren samur zietzian. Ezale 1898, 66b.
2 adi (G ap. A; Lar, H (V)). 1. Inteligencia, entendimiento. "Intelección" Lar. v. adin I (4). Euk ire itxagaz
nire adija artezten eustakan. "Encauzaste mi inteligencia". AG 107. Dakusalako adi zeurian / euzkel-euzkija. Ib.
2414. Gogoa ikutu eta adia asetzen duan goitar indarra ere [badaramate olerkiak]. Aitzol in Laux BBa VIII. Ta
Argi-Aberrian ikus âl-nezake / lauso-eziñezko adiaren yabe. "En posesión de razón". Ldi BB 82. Begiz, irudiz,
adiz, zearo / Aita au ezin dut ezagut. "Con ojos, imaginación, entendimiento". Or BM 50. Zugaitzik zugaitz
begiok. / Agur-barrenez adia. 'Mi mente a través de un adiós'. Gand Elorri 200.
(Como primer miembro de comp.). Maite minkuntasun basoak lagata, adi zelaietara datorkigu olerkaria.
Aitzol in Laux BBa X. Adi-biotzez, eusko olerkariak emaitza daskaintzu. Ib. VI. Adi-ego egokiak ditu. Ib. XII.
Bizitz elburuak urduri dakarzkio, adi-irudiak. Ib. VI. Adi-poesi eta maite-olerkiak. Ib. XII. Adi-gai bereziak.
"Temas intelectuales". Ib. XII. Aldegiña aiz urrun, lagun biotz-bera, / adi-mugaz aruntz-erbeste itzalera. "Al
destierro sombrío que tras de las fronteras yace de la razón". Ldi BB 80. Adi-yauregia. Ib. 80. Oraino zu baitan
adi-argirik ez. Or BM 130. "Nere adimenari egiten zaion adi-ezaren adi-indarrak ainbesteraiño nere adikemena
auldu dit, adi-osoz ai-eneka diot zure edertasunari" [...]. Olaxeko adi-gaietan galtzen zuan buruko
juizioa zaldun gizajoak. "La razón de la sinrazón que a mi razón se hace, de tal manera mi razón enflaquece, que
con razón me quejo de la vuestra fermosura. [...]. Con estas razones perdía el pobre caballero el juicio". Berron
Kijote 32.
2. (V-oroz ap. A; H). Intención. "Adiagaz batiatuteko, avec intention de baptiser" H. "Intención (se usa
mucho)" A. "Adi onekoa da gizon ori" Ib. "Neu oeti kanposantura eroateko adia dauke" Ib. Geldi geldi atera
/ auntz amaren soñuaz / dator, adi gaistoaz / ortz artean artzera. Zav Fab RIEV 1909, 33. Ezarten yakala
seiñari ura [...], eta ura ezartorduan esaten diriala, batiatuteko adiyagaz, berba oneek. CatLlo 58.
3. Aviso; señal. Orra nun tronpetaren soñuak ematen duan pestaren asieraren adia. Bv AsL 116. Aur
zorionekua jaio baño illabete batzuez aurretik ikusten zan Asisen gizontxo bat jendiari oiuka etorkizun on baten
adia ematen. Ib. 22. Jesukristok berak artan [lan aietan] irauteko adia ematen zion. Ib. 38. Onena izango zala
Aita Santuari lenik adia ematia. Ib. 177. Kantuz ark ematen zion adia Santuari. Ib. 147.
4. (Dv). Comprensión. "Adia heldu behar da hain ongi izpiritura nola beharrira, la compréhension doit arriver
aussi bien à l'esprit qu'à l'oreille" Dv.
5. "Ouïe" Dv. "Sens de l'ouïe" H (s.v. adimendua).
6. Significado. Urriskidek zer adi duen / esanen dizut motxaro. "Qué significa". Or Eus 184. Eta akar
zegidanari adirik artzen ez niolako, ez zan oitura ta arrazoi neri akar egitea. "Reprehendentem intellegere non
poteram". Or Aitork 17.
- ADIRA. (Precedido de gen.). a) "Nere adira, a mi entender; en mi entender; a lo que, o por lo que yo entiendo;
según mi juicio o mi modo de pensar" Aizk.
b) Al sonido de, al oír. Ots, euskaldunak, goazen bidean / Zeru-deiaren adira. SMitx Aranz 41. Zeru-deiaren
adira / eldu kristauak Mendira. Ib. 67.
3 adi. "Adi (Hb), adieu. Adiak egin (Hb), faire les adieux" Lh. v. adio.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
236