A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
Marieusek emanik. Ib. 972. Adesa lo zütia bena / orai gütie ürgaitztüko / eta ziek oro / erhautsetan ezarriko. Ib.
979. Gaizo Xemarti, adesa hie txerkhazale txotxerdi bat bazia heben. Béhéty GH 1931, 110. Etxe huntan baduzu
gorderik gaxki egile bat [...]. Ikhusi dizugu adesa heben sartzen eta eztuzu berriz jelkhi. Id. ib. 109.
- ADESADANIK. "/adez!ádanik/, depuis tout-à-l'heure (S)" Lrq.
- ADESAKO. (Adnom.). Adesako aldian / ederki eskapi itzaikü, / bena oraiko aldian / balima phakatüren tük.
SaintaCath 190 (976 adesako aldiaz). Abilua, Talbot, / orai ene palaziuala / eta adesako andere hura / erakar
ezadak huna. Ib. 263. Picot, ikhusi düka / hain andere ederrik / adesako hura bezain / mündü huntan besterik?
Abraham 1107. Nik eztakit nula egiten dien jente horiek... ez nundik biltzen dien sosa! --zion adesako arotzak.
GAlm 1937, 56 (ap. DRA).
- ADESATTOAN. "/adez!at'u)n/ [oxít.], il y a un petit moment (S)" Lrq.
- ADESAZ GEROZTIK. "Adesaz-gerozti /adezas-geósti/, depuis il y a un moment (S)" Lrq.
adesara. v. adesa.
adeskide. v. adiskide.
adexkide. v. adiskide.
1 adi (V-ger-arr-oroz ap. A; Izt 47v, H (s.v. aditzea)). 1. (Uso predicativo). (Estar, etc.) atento. "Adi dago, está
atento (lo mismo para oír escuchando que para ver mirando)" A.
Tr. Documentado exclusivamente en la tradición vizcaína hasta el siglo XX, en que se difunde su uso a otros
autores peninsulares (y tbn. a Mirande). El objeto de atención es expresado gralmte. en dativo, aunque desde
Olaeachea (ap. H) hay ejs. en alativo, y desde finales del s. XIX en genitivo.
Adi adi, ze Jaungoikoa dagok adi. "Mira con cuidado que el Señor de lo alto te está mirando". RS 1. Lar adi
bazagokaz / fabore bateri, / etorriko jatzu / gatxa bertati. Mic TAV 3.1.27. Kuriosidade larregiyagaz adi luzaro
egotia emakumiaren edertasunari. Zuzaeta 146. Ementxe orain dagokat adi, juzgauko naben Jangoikoa. Añ EL 1
72. Mirariturik dago, lora guztiai adi. Añ LoraS 16. Adi egon biar da [mezia] zetan doian. Astar II 200.
Auzotegi guztija adi ifini eta eskandalizadu baga. Ib. 104. Geratuten bazara orduban euki zenduban gozo edo
gustuari adi. Ib. 133s. Adi dago lurpetik otsoa / zein estu darabillen astoa. Zav Fab RIEV 1907, 540.
Jaungoikua beti dago adi ta begira gauza guztiai. Ur MarBi 24. Zenbat bider nagotzu adi balkoetik! AB AmaE
263. Zelatean da adi geldittu zan ate-ondoan. A BGuzur 119.
(s. XX) Lugiñen lanai, latsen susmurrari edo egaztien abestiari adi-izanez nekatzen ez da. "Cuando atiende".
Zink Crit 8. Medelen berriak entzuten hura ere, beste guziak bezelaxe, adi ta zur zegoen. A Ardi 11. Adi, apal,
uste osoz, eta iraupenez otoitz-egin bear da. KIkV 47 (KIkG 31 arretaz). Meza ari dan tokian, gauza onen bati
adi ta arduraz egonaz, [...] entzun bear da Meza. KIkG 61. Itxas-gizonak ixar argijai / adi egoten oi dira. Enb
40. Ondo adi begituten eutsen areei. Kk Ab II 149. Orrattiño be, ur lotubari ta abo itxijari, ago beti adi. Otx 30.
Neure ezpanai adi, pozik barre-egixu. Laux BBa 76. Argi, margo, lore, mitxeletei baiñon, oni nagon adi. Or
Poem 523. Erraztasuna utzita aldebat, / goiari gauzkion adi. SMitx Aranz 85. Theresaren atera iritxi zanean,
adi egon zen apur bat, belarria atearen kontra. Mde HaurB 15. Geldi lotu zan, zerbait entzun nairik, asnasea
isil, belarriak adi. Erkiag Arran 151. Aita eta ama adi egokiozan. Ib. 128. Erri osoa euki zenduan / adi zeure
inguruan. BEnb NereA 98. Adi abesti leunari. Ib. 191. Soinuari soil-soilik adi egotea. MIH 156. Besteak geldi,
hizlariaren hitzei edo nor bere pentsakizunei adi ez dakit. Ib. 144.
(Con complemento en alativo). Batera eta bestera adi edo siñuka. Oe (ap. H). Laburtu jatekoa; berbak
urri; begiak lurrera adi. Añ EL 1 41. Ez albora adi egon [elexan]. Ib. 13. Danzuben guztijak dagoz bertara adi.
Astar II 117. Ate-aldera adi bai-nengoen. Txill Let 43.
(Con el objeto de atención expresado en alativo). Zagoze adi esatera noian doktrinara. Astar II 111. Ni
bestetara adi nengoalakoan. "Entendiendo en otras cosas". Or Tormes 17. Gerora adi beti, urduri, oldozkor.
Laux BBa 130. Milia, aur-gisan, oraintxe jaiki, oraintxe Anaren esanetara adi. NEtx Antz 9. Gizona ezin al
dagoke erne edo adi bi gauzetara batean? Or QA 132. Onen barrengo belarria Zure betiko itzera baitago adi.
Or Aitork 309.
(Precedido de gen.). Ta alkarren adi egon zirean / aitu barik altarara. Azc PB 166. Geratuten zan
Josetxoren negarren adi, ta zer igaro zan jakin gurarik. Echta Jos 64. Euren otoitxo xamurren adi Josu zerutik
begire. Enb 154. Eta zagoz zu zeuren zeregiñaren adi. Otx 73. Ta an egozan erritarrek [sic] guztiaren adi.
Bilbao IpuiB 44. Aita Kurtzekon aurrian gagoz / ezkondu barrien adi. BEnb NereA 260. Neu bakarrik nagotzu
doiñu orren adi. Gand Elorri 212. Zenbait iaun eta iauntxo zituen inguruan bere adi. Zait Plat 99.
2. (Sust.). Atención. "Adia galdu, distraerse" A Apend. Adiya, adimena gauza batean ezartzea da.
"Atención". Zink Crit 6. Egiten edo aditaltzen ari dan gauzan adiya jartzeko oikuntza. Ib. 6. Baña batez ere
oztearen adia, lepotik zinzilik zeramazkian txistu ta ttun-ttunak eramaten zuten. Zink EEs 1926, 82.
3. (Adj.). Atento. Maiz ikusi dugu Akademia Ibiltariaren ibileretan, entzule adi eta ikasle gogatsu, ez
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
235