A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
bertso aben sail-muturrak: muturrak ezik, tximak eta adatsak eman zizkidan. Inzag RIEV 1933, 416. Ispilluaren
aurrean urrezko adats ugaria orraztu. TAg Uzt 252. Burutik zerion adatsa arinka bildu ondoren, bere gelatik
irten zan. Ib. 123. Berak ezetzen zion goizero usaiki ederrez [...] zikin euki zun adats (cabellera) ederra. Etxde
AlosT 56. Bere buruko adats guriak (suaves cabelleras), aitagiarrebaren bular gaiñean kokaturik. Etxde JJ 163.
Adats orail dizdizaria, xingola batek lepatxokoan baturik. Erkiag Arran 97. Keresen adats orailla udako
sargoritan baizik ezta mozten. Ibiñ Virgil 75. Suge urdiñak adatsean naasita dituten Eumenideak. Ib. 117.
[Ninfak] adatsa lepo zuri istatsuetan lasai. Ib. 114. Nik Aren adatsak orraztu artean. "Cuando yo sus cabellos
esparcía". Or in Gazt MusIx 178. Haren adats horia [...] erortzen zitzaion sorbaldara. Mde HaurB 16. Orduan
bai ibiltzen ziran artzai-neska eder ta malizi-gabeak, adats ta ille utsetan [...] estali-bearreko ura estaltzeko bear
ziranez beste soiñekorik gabe. Berron Kijote 125. Urrezkoa da aren adatsa, paradisu aren bekokia. Ib. 148.
Apolo ori-gorriak bere urrezko adatsaren ille zoragarriak lur zabalaren zabaldietan isuri zituan. Ib. 42.
Nere adats-txerlo apaindu gabea. 'Esta lúcida cabellera'. Zait Sof 23. Sumiñez ero [...] ezkon-oera oldartu zan
itoka, adats-illeak bi eskuz erauziz. Ib. 92.
(Como primer miembro de comp. exocéntricos). Ez diet gure lamiña pollit, adats horailei [...] Laponen
antz handirik atzematen. Mde Pr 271. Purpur-soinekoz iantzita, [...], gerrian urrezko gerrikoa, adats-luze,
arpegi-itzaltsu ibili oi zan Sikiloko bazterrak barna. Zait Plat 76.
(Usos figs.). O zuzi handia, zure / adatsaren izpiak / thonbatik ilkhitzen dire / nola urre-izpiak. EZ Noel
111 (v. infra ADATS-IZPI). Eguzkiak orailen adatsa dunean, / ikus bide-dituzu, eguras-bidean, / inguma bi
xurizta. Ldi UO 53. Itsas-uginak so dagonari / beti berririk agertzen; / ler diran oroz adats berri bat / aparrean
dute eratzen. Or BM 74. Goizeko argia urratzen asia zen mendi-galdorretan, iintz-adatsak zelaiean goxo goxo
zabalduki. Or Mi 100. Tellatutik ke adats ugaria zeriola. TAg Uzt 86. Egoaizearen arnas bigunak dardarazten
du noizbeinka pagadi orraztuaren adatsa. Ib. 78. Cf. infra (3). Aldaska sendoekin zumar-garaiak
besarkatzen ditutenean, adatsa moztu ezaizue [matsondoei], baita besoak ebaki ere: [...] orain berriz, zeure
almen guztia erabil zenezake geigizko abarrak iñausteko. 'Émonde leur chevelure'. Ibiñ Virgil 89. [Neguak]
lilipen adats guria mozten zuen. 'La chevelure de la souple hyacinthe'. Ib. 110 (v. tbn. otro ej. en la misma pág.).
"Greña" A.
2. (V ap. A; Lar, Hb ap. Lh (+ adas), H). "Trenza" Lar. "Soguilla, trenza delgada, adatsa, txirikurda mea" Ib.
"Adas (Hb), tresse, natte" Lh. "Cordon plat" Ib. Soka horiek kurutzatzea aski zuten eta adatsa egina zen. GH
1927, 340. Itze horien artean itzulikatuz dako langileak [espartin-egileak] adatsari [...] espartin zolaren itxura
emaiten. Ib. 340.
"Ristra de ajos, baratzurien adatsa" Lar. "Berakatzaren adatsa (V), la cabellera de ajo" A. v. BARATXURI-
ADATS.
3. (S ap. A y Lh). "Ramaje" A.
- ADATS-IZPI (SP A, Dv). Cabello (cada uno de los filamentos). [Gabrielek] adats izpiak zituen /
Urrearen pareak. EZ Noel 42. Nik Aren adats-izpi / orraztu bitartean. "Cuando yo sus cabellos esparcía". Gazt
MusIx 175. Lore ta pitxiz / egiñen dugu txorta, [...] loturik nere adats-izpiz. Ib. 191.
Etim. De adar + el abundancial -ts, según Uhlenbeck RIEV 1909, 421. Cf. aberats. Muy dudoso.
adatsu (Lar, Hb ap. Lh). "Melenudo" Lar. "Chevelu" Lh.
adatsu. v. adartsu.
adausi (S ap. A (que cita a O); SP, Dv (que cita a O), H (BN, S)), ausi (Añ (V)), aausi (V-occ ap. A), auxi (V, R
ap. A), aunsi (R-uzt ap. A). Ladrido. "Aboiement de chien" SP. "Ladra, ladrido" Añ. "Aboiement du chien, du
renard" H. Sg. Azkue: "Auxi (AN; Añ), quejido", pero en éste sólo hay ausi, con el significado de "ladrido de
perro" (s.v. alarido, grito). v. zaunka, 2 ihausi, 1 erausi. Cf. ausika, ausikari. Adausia eta ausikia behinkoaz
ukhen tut. "J'ai été aboyé et mordu à la fois". O Pr 1. Txakur auziak, [...] txabola baten ziran estu ta larriak, /
Duda bagarik esan nai ebela uste dot, / Nausia ill jakola, aren intziriak. AB AmaE 363. Guzur andiak ezarten
iakaz / aldi oneri ganera, / txakur-ausiak ioiakazanak / ilargiari bidera. Azc PB 352. Oianak dettu euzan odeiak,
/ -goi-txakurdija-. / Eurein ausija / atsegin dabe urtzi aierlak! "Su ladrido". Laux AB 21. Txakurren ausi eta
aginkada artean. Bilbao IpuiB 53. --Ta otsoak zer egin ete eban ba?
--Zer egin? Atara eban ausi gogorragaz, adi-adi eukazan txori guztiak zugaitzetatik bera jausi zirean-da! Ib.
185. [Otsoak] ausi bi bota ditu [...]. Ausi bi bota ditu / ta isatsa eragin. Gand Elorri 174.
- ADAUSI EGIN (SP, H ), AUSI EGIN (Mic 7v, Añ). Ladrar. "Latir, ladrar, (V) ausia, ausika egon" Añ.
Adausi degidala, bana ausik enezala. "Qu'il aboie contre moi". O Pr 538. Guk, txakur mutuak legez, ez
badaukagu aorik ausi edo zaunka egiteko; zer jazoko da gure artian? Itz Azald 6. Eta txakur politak / oso
ameslari, / ausi egiten dautso / zeruko oztiñari. Laux BBa 52.
(Con determinantes). [Txakur gaztetxuak] errukizko ausiak eta intziriak egin zituan. Erkiag BatB 58. -
ADAUSI ERAGIN. Hacer ladrar. Kanpai anditxu bati erainda, baita iru edo lau txakur zarri be ausi ta uluak
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
229