A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
adarxko (Sal, S, R ap. A), adaxko (S ap. A), adarsko (L, BN-baig ap. A), adasko (AN ap. A Lcq 40
(adaskua, det.)). 1. "Ramilla, última subdivisión del eje de árbol" Lcq 82. "Ramita" A.
2. (Sal, S, R ap. A), adarsko (L, BN-baig ap. A). "Cuernito" A.
adarxo. v. adartxo.
adarzain, adarzai (Lar). "Corniculario, ala zeritzan Erromatarren goiende bati, eta esan nai du adarzaia"
Lar.
adarzale. "Aquariolus, giza adarzalea, [...] rufianoa, rufiántea, adarzalea, ema neska garraioa" Urt II 228.
adarzkari (G, AN ap. A; Aq 874). "Acorneador" A. v. adarkari.
adarzkatu (G, AN ap. A Aq). "Acornear, adarzkatu, adarkatu (G, AN)" Aq 874. v. adarkatu.
adarzu. v. adartsu.
adasdun (SP; -ts- H). Provisto de larga cabellera. "Comam nutriens, cabellado" SP. Ala naturák berak-ere
etzaituztez irakasten ezen gizonak adatsdun izatea desohore duela? Baina emazteari adatsdun izatea gloria
zaiola? "Si l'homme nourrit la chevelure". Lç 1 Cor 11, 14s (He ille luzeak erabiltzea).
(Con izar). Izar adatsdunek eta finko dabiltzanek gure iduriz orobat hurren egiten dute argi, bainan
adatsdunak gutiren buruan ilhuntzen dire, nola ezpaitira iragaitzazko su batzu baizen, eta bertzeek bethi
datxeten argia dute. "Les comètes". SP Phil 429 (He 433 kometak). Kometek, erran nahi da, izar adats, xirlo
eta buztan dunek [...]. SP Phil 175.
adaska. v. adaxka.
adasko. v. adarxko.
adasta. "Salva, prueba de la comida, o bebida, adasta, asukia" Lar.
adasti (Lar, Hb ap. Lh). "Greñudo" Lar. "Cheveux ébouriffés" Lh.
adastu (Lar, Hb ap. Lh). "Trenzar" Lar. "Encrisnejado, hecho trenza, adastua" Ib. "Tresser (une natte)" Lh.
Espartinaren egiteko behar da lehenik kalamu-haria adastu (trenzatu). GH 1927, 340. Adasturikako kalamu hari
batzu. Ib. 340. Zonbeit langile kalamu adasten egun osoak iragaiten zituztenak. Ib. 340.
adats (V, L, BN, S; SP, Deen I 166, Urt III 201, Lar, Hb ap. Lh, Dv, H (L, BN, S)). Ref.: A; Lh.
1. Cabellera. (En pl. en Inzagaray y en algunos ejs. de Orixe y Etxaide). "Chevelure" SP. "Auricomus, [...]
adats horia duena, urrearen gisako adatsa duena, urrea dirudien adatsa duena" Urt III 200s. "Melena",
"cabellera" Lar. v. ILE-ADATS, BILO-ADATS.
Tr. Se observa un fuerte hiato documental en los testimonios del s. XVII (tbn. en Etcheberri de Sara) y su
nueva introducción en la literatura, sobre todo meridional, en el s. XX. Salvo errata, hay adatsa, con -a
constitutiva, en el único ej. de Oxobi.
[Oinak] ixukatzen zerauzkan bere buruko adatsaz. Lç Lc 7, 38 (He, Dv buruko ileaz, BiblE ileaz). Eta Maria
haur zen [...] haren oinak bere adatseko biloez ixukatu zituena. Lç Io 11, 2 (BiblE ile-adatsez). Unkta zitzan
Iesusen oinak, eta ixuka zitzan bere adatsaz. Ib. 12, 3. Zeren adatsa estalgitzat eman izan baitzaió [emazteari].
Lç 1 Cor 11, 15 (Ker adatsa). O Eskumiku arimaren punimendu garratza! / Ezin izenda azaket laztu gabe
adatsa. EZ Man I 32. Adats ikustekoa, / Aztaleranokoa. O Po 26. Buru ederreko adatsa / Laxurik baderatza /
Badaitso gerrirano / Urh' izpiz aberatsa. Ib. 38. Orrazta zazue izpiritua Minervaren orrazeaz, adatsa izur, eta
kroskoilla, pinta, eta ungentuz gantzu. ES 188.
(s. XX). Buruko ileak, adats osoa, emango nuen Leonen papertxo hura irakurtzearen ordez. A Ardi 49.
Linozkoa dirudi bere adatsak (cabellera). Ib. 58. [Madalenak] bere adatsa legunarekin xukhatu zituen denak. Ox
73. Bizkarra beira zarion ille beltz ederra bildu, adats kizkurrak bildu, ta. 'Les boucles éparses'. Or Mi 98. Zuen
buru bixkorrak eta argiak, zuen mirto-antzeko adats ugariak. 'Vos chevelures abondantes'. Ib. 19. [Beor zurien]
muiñoak maitagarriren lepoan adatsa bezala arrotzen ziren. Ib. 45. [Gizalaba ederrari] adatsa busti diot
negarrez. Ldi BB 164. Urnietako gizon zar batzuek goguan dauzkate orañarteño [bertsoak]. Bati abestu nizkion
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
228