A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
orratzak ongarri ditualako; simaur biurtzen zaizkiolako. Munita 62.
- ADAR-HOSKA. Tocando el claxon. Automobil bat igaroten bada adarroska atsa ta autsa dariyozala,
beriala igarriko dautzu zein markakua dan, Buick ala Chevrolet ala [...]. Kk Ab II 154 (v. tbn. I 51).
- ADAR-HOSTO. (Pl.). Rama y hoja. Lawsongo zipresaren antza badu; bere adar-ostoetan zerbait kolore
illuntxeagoa. Munita 90.
- ADAR-HOTS. a) Sonido de cuerno, de trompetas. Adar-otsa ixildu zanian [...]. Urruz Urz 15. Adarrotsa
entzunda, bereala mendira alderatu beitez guziak. Ol Ex 19, 13 (Ker adarrotsa; BiblE turuta jotzean).
Burrukalarien garra ta iskilluak ikusi bear ditu zaldiak, adar-otsak iasan eta gurpillen azotsa. Ibiñ Virgil 98.
Gizon aren adarrotsa, / bai geroko eriotza / oraindio be euskaldunaren / gomutamenean datza (?). Atutxa
Mugarra (ap. DRA).
b) Ruido, crujido de una rama al romperse. Alako batean: Adar ots aundia entzungo da, ta gizon garraxia. Or
dator gure Patxi [...] adarra baiño lenago lurrera. NEtx LBB 183 (ref. a un hombre que cae al suelo al romperse
la rama sobre la que se apoyaba).
- ADAR-PALET (S). Ref.: A (adar-paleta); Lrq (adarpalet [oxít.]). "De cuernos muy arqueados hacia fuera" A.
"(Bête) qui a l'encornure large [arquées au dehors]" Lrq. v. ADAR-ZABAL.
- ADAR-PUNTA. a) Extremo de una rama. v. ADAR-MUTUR. Zuhamutan okhilak egiten biradak, /
Dohalarik itzuliz adar puntaraino. Hb Esk 237.
b) Punta, extremo de un asta. [Toreadoreak] kapetan badituzte zazpi koloreak, / Zezen tirriatzeko etxatuz
hetarik, / Nihor denean hurbil adar puntetarik. Hb Esk 220. [Zezen bat] zen ikhusten, / adar puntak su
kharretan. Zby RIEV 1908, 419. [Beiaren] adar-puntara begira. Or Eus 174.
- ADARRA JO (V, G-azp-goi, AN-gip). Ref.: A; Iz ArOñ; Etxba Eib; Elexp Berg; Gte Erd 164. Tomar el pelo,
fastidiar, chancearse de alguien. "Adarra jo, tronpia jo, jo notxan adarra, hacerle a alguien una mala jugada" Iz
ArOñ. "Adarra joten esandako ipoñak dira orrek, esos son cuentos dichos en broma" Etxba Eib. "Adarra
jotzearren esan dau (V-gip)" Vill. "Tomar el pelo. Adarra jote jostek bibotia laga dotelako" Elexp Berg. Cf.
infra ADAR-SOINU. v. HARPA JO.
Tr. Documentado en autores meridionales desde finales del s. XIX.
Aai, zu, politok, or zaukadaz, nori adarra io daukazunean pozik! A BeinB 40. Dirua kendu eta / eman paper
zarra, / au bai dala jotzia / ederki adarra! Urruz Urz 19. Barre egiteutsien, barre algaraka, ta adarra jo gañera
galanto. Ag Kr 144 (v. tbn. G 355). Publikuari nabarmenago / adarra jotzen ez da errez. EusJok 112. Zikintzeko
bildurrez / esku guri piñok, / euk adarra io eta / lana barriz iñok. Enb 161. Katalin sorgin, ezkildorretik, /
apezari joz adarra. "Tomando el pelo al cura". Or Eus 345. Ez deustak barre geiagorik egingo, ez. [...] Geiago,
beintzat, ez deustak adarrik joko. Bilbao IpuiB 37. Orain arte adarra jo yaustak polito jende-modu onek. Baiña
ikusiko yoguk nork urtetan yoken azkenean garaille. Ib. 130. Ta gogotik adarra jo bear eutsoela emon eutsen
buruak. Ib. 246. Narbartetarrak adarra jotzen asi zitzaizkion. Gero-ta iseka ta par-algara aundiagoak egiten
zioten. Anab Poli 101. Bein adarra jote alde, bertsuen puntuak "ist"ekin amaitzen zirala ipiñi zetsezen. SM Zirik
58. Mandarri aundi batekin berdinduko duzu soroa len-bait-len, [...] legortearekin pitzatuta nola-naiko izurriek
adarrik io ez dezaizuen. Ibiñ Virgil 73. Igarten zuan aita adarra jotzen zebilela, ta etzion sinhestu. Osk Kurl 102.
Adarra jotako senarrak eta [...] batez be fralle gizajuak euren gain ditxuela burlarik larrixenak. Etxba Ibilt 453.
Aren galde zirikagarriak entzunda, adarra ioten ari zala zirudien. Zait Plat 89. Eta itandu ei-eutson gizonak,
adarra jotearren: [...]. Alzola Atalak 55. Adar jo kontuan bazarie mutillek. Baiña ez dakit ba ezer artezik esan
deutsazuen Don Luziori. Bilbao IpuiB 101. Baña diabruen bat ebilkion, antza, atzetik gure Txantoneri adar jogurarik.
Ib. 249. Erdara izan ohi dugunez jakite-bide, zenbat ere ezikasiago, hainbat ere euskaldun jatorrago.
Hori ez da adarra jotzeko gogoa baizik. MIH 230. Adarra jotzea gogoko badu, ez du halere hurkoa gehiegi
larrutu nahi. MEIG I 185. Ziria sartzen eta adarra jotzen. Ib. 215.
v. tbn. Auspoa 107, 118 (ap. ELok 306). Auspoa 77-78, 208. Auspoa 98-99, 249 (ap. ELok 306). Ataño TxanKan
99. EEs 1915, 282 (ap. DRA). Loidi 66.
- ADARRA JOTZEKO. Persona a la que tomar el pelo, de la que chancearse. Izan be, adarjotzalliak, adarra
jotzekuak biar ditu, eta onek minberatzen diranak izaten dira, ta ez jamonik eitxen ez dabienak. SM Zirik 91.
- ADARRAK JO. a) "Adarrak iotzea, faire un charivari" H. b) "Adarrak yo, comenzar a tronar. Adarrak yo dio,
ha comenzado a tronar" Asp Leiz 332.
- ADARRA SARTU (L-ain, R-uzt ap. A). "Engañar a alguien" A. v. ADARRA JO. Sartu nai baliguke etsaiak
adarra / Jesus ari eskatu garaitzeko indarra. Auspoa 97, 89 (ap. ELok 351). Baiña bildur naiz, munduak, logika
obeagorekin jokatzen ez ote duen ikasiko. A, adarra sartu ziguten? Ondo dago. Jakingo degu, bai, zer egin. Vill
Jaink 80.
- ADARREZ. A cántaros. "Adarrez dator euria (G), la lluvia viene en manga, llueve a cántaros" A. v. adarka
(2). Elurra lodi, euria adarrez, ostotsak (trumoiak) belarriak gortzeko zorian. A Ardi 100.
- ADARREZKO. (Adnom.). "Cosa de cuerno, adarrezkoa" Lar. "Cuerna, vaso de cuerno, adarrezko edontzia"
Ib. "Eitzari arek zeroian polbora ontzixa, adarrezkua" Etxba Eib. Isturitzen maiz arkitu izan diran adarrezko
eta ezurrezko langai, arrizko zanpagai [...]. JMB ELG 37 (v. tbn. 48). Lur-ontziak ara ta onera erabiltzeko ez
izan onak, eta orregatik adarrezkoak (kutxarroak) zorroan eraman oi dituzte. Ib. 43. Adarrezko onillarekin
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
220