A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
ethorkia, heien erroak eta adarrak errexak dire hatzemaiteko. Hala nola frantsesa, española, anglesa
noizdanikakoak diren eta zertarik eginak, erranen dautzute xuxen gizon argituek. Arb Igand 16.
Cabo (de tierra). Lurrak bi adar: Urguill, Igeldo, / ugartea aien erdian. "La tierra tiene dos cabos". Or Eus
385.
Ramal. "(G-bet), ramal de ferrocarril" A Apend. Uhaitz horrek sarde egiten du itsasora heldu baino lehen
eta haren bi adarren artean bada zelhai bat ederra. Prop 1884, 77. [Bidearen] adar bat baitoa herrirat buruz. JE
Ber 10. Batasun bide horrek, ordea, bidagurutz asko izan ditzake. Ez dakit, beraz bide-adarrik onena hautatu ote
zen beti. MEIG VII 163.
Afluente. v. IBAI-ADAR. Bainan ez ote dire Ugarana eta Mirirrin, Ainhoan elgarretaratzen diren aipu
dugun Ur-Handiaren bi adar? Lehen bi adarrak menturaz. Zerb Azk 49.
Brazo de la cruz. [Obedienzia, kastitatea, pobrezia] dira gurutze espiritualeko hirur adarrak. SP Phil 245s
(He 248 aldaskak). Gaixtaginik handieneri ez ohi zaizkitzaten eskuak itzatzen, bainan bai bakharrik bi besoak
kurutzearen bi adarren gainetik eman. Arb Hazparneko kalbarioa 186 (ap. DRA). Huna zer zuten atxeman:
egurrezko gurutze hautsi bat, gaineko adarraz, gabetua! Bazen aski. Gurutze bat hirur adarrekin? Nun zen
laugarrena? Zerb Azk 94.
Rama (de una ciencia, disciplina, actividad, etc.). Lehen lehenik jakitatearen adar guzietako jakintsunek
behar dute elgarretaratu. Herr 10-11-1955 (ap. DRA). Fisikan, Kimikan, Osagintzan eta beste jakintzaadarretan
bihar diran hitzak zabaltzeko. Osk Kurl 119. Nik esango nizuke soziopolitika soziolinguistikaren
adarra edo dela. MEIG IX 81.
Cf. adarkatu (4). Izarrak behera-zolan utzirik, iragaiten irrintzina, bihurgune edo adar bat gabe. SoEg
Herr 17-3-1955 (ap. DRA, que traduce "sinuosidad").
3. (V, G, AN, R). Ref.: A; Iz LinOñ 182. Extremo del respaldo de la silla, del cabezal de la cama, etc. "Pie de
catre, silla" A. "Antxiña matasea silla-adarrean ipiñi ta aren bueltan ibilli bear izaten omen zan aria arillean
batzeko" Iz LinOñ 182. "Jertsie sille-adarrien utzi" (G-azp). v. OHE-ADAR, mutur. Enzun nezan boz bat
Iainkoaren begien aitzinean den aldare urrhezkoaren laur adarretarik prozeditzen zenik. "Des quatre cornes".
Lç Apoc 9, 13 (TB, Ur, Ip, IBe adar; He kantoin, Dv izkina, Ol, Ker, IBk, BiblE ertz). Igo dira gosaltokira, ta
txokolatea an zegoan oso osorik; baita sotana ere, alkiaren adarrean. Or SCruz 26s. Aurrak ematen ditu / iñoiz
lan ederrak: / batzutan lo artzeko / eragin bearrak, / noiz autsiko ote diran / seaskan adarrak. Uzt Sas 33.
4. (V-ger-gip, G-azp; Lcc, H). Ref.: A; AEF 1955, 164; Iz ArOñ. Cuerno (instrumento de viento). "Bozina para
tañer, adarra" Lcc. "Unos cuernos grandes a manera de bocinas, que tenían llamados adarrak" IC II 53. "Corne
à sonner" H. "Abilosen adar (V-ger), cuerno que se toca de noche para espantar jabalíes, zorros, etc." A. "Adarra
jo, tocar el cuerno, instrumento de viento" Iz ArOñ (cf. infra ADARRA JO). Cf. TAV 2.2.12: "Ubicumque
Navarrus aut Basclus pergit, cornu ut uenator collo suspendit et duo iacula aut tria, que auconas uocat, ex more
manibus tulit (s. XII)". Cf. supra (1). v. ADAR-TRONPETA, TRONPETA-ADAR, deiadar (2).
[Aingeruak] hanturen du bada suge didurien adarra, / Zeñen adituren baitu munduak deihadarra. EZ Man I
81. Kanta iazozue harpan / Loriako tronuez: / Adar ozen bai biola, / Eta berze soinuez (Ps 97, 5). Hm 66. Yotzen
berritz adarra eta Karlek aitzen; / Dakharken hats luzeak ez guti izitzen. Hb Esk 61. [Plazan] iru edo lau mutiko,
ez zuzenenetakoak, burlaz adar aundiakin soñu jotzen. Urruz Urz 12. Bere adar zilatuarekin agintzen zituen
gazteluko gudulariak, iardokitzeko prest izan diten. Zub 83. Adarra joaz ibiltzen ziran otsoak uxatzeko (G-goi).
AEF 1955, 164. Berebiziko zarata atera oi zuten zintzarri, idi-adar eta pertzakin. Etxde JJ 171. Ebanjelari deia /
adarrak aldarri. 'Anuncia el pitido la voz de los evangelizadores'. Gand Elorri 56. Entzun dut inoiz bidean /
adarraren hots zolia / mendi loen bizkarretan / kemen oihartzun laru. Azurm HitzB 38. Nola den tristea /
basoetan barrena / adar hasperena / hondamena jotzen. Ib. 38. Ikasteko zeuden oraindik adarretan (turutetan)
putz-egiten. Ibiñ Virgil 93. Hark ere jotzen zuen bere txolarteetan, adarra gainera, euskaraz esateko gogortxoa
dirudien arren. Orain badira 4.000 txistulari Euskalerrian. MEIG I 62. [Larramendik], bertsotan hasi zenean,
edo behintzat bertsoak argitara zituenean, adar epikoa jo zuen gehien bat. Eta ikus dezagun nola orrua eragin
zion adarrari poesiaren Fray Gerundio honek. MEIG I 216 (v. tbn. MEIG VII 121 adar epikoa jotzen saiatu
zenean). v. tbn. Sabiag Y 1934, 30.
"Sirena. Jornada laboral. Adarretik adarrera lana guk, moteill. Praikako (fabrikako) adarra (G-goi)" Gketx
Loiola. "Sirena de buques, fábricas, etc. Adarrak jo dau (V-m)" DRA.
5. (G-bet, S; SP, Dv). Ref.: A; Lh. "Nœud d'arbre" SP. "Nœud dans le bois" Dv. "Nudo de árbol" A. v.
adabegi.
6. "Ligne produite par un coup" Dv. "(B), cardenal, marca, señal producida por un golpe" A. Cf. infra ADAR
TXAR.
7. (L-ain ap. A; Dv)."Filón, vena de minas" A.
8. (G, L, BN, S; Hb ap. Lh; Dv (BN-bard)). Ref.: A; Lh. "Orage" Dv. "4.º (BN-baig), borrasca; 5.º [...] manga
de agua" A. "Bourrasque" Lh. Cf. ADARREZ, HARRI-ADAR, ERAUNTSI-ADAR, GOIBEL-ADAR, HODEI-
ADAR. Arratsalde erditan, gau ilhuna, dorphea, zinez izigarria, ximixta hori eta gorriak ilhunbearen
argitzaile. Adarra lehertu baino lehen elizara lasterrez joanak. Barb Sup 142.
9. (V-ger, L, BN, S; Dv). Ref.: A; Lh. Calzador. "Chausse-pied" Dv. --Yauntzi nahi zintuzke [zapetak] [...]?
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
217