A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
YKBiz 179, Or, Ker adar; TB zuhatz-adar). [Zeruko xoriak] ohatzeak egiten baitituzte haren adarretan. Lç Mt
13, 32 (TB, Samper, Hual, SalabBN, Ip, Echn, Leon adarretan). [Urak eztu] zuhaitz edo adarrik bizia
salbatzeko. EZ Man II 139 (cf. infra O Pr 285). Hirur presuna zarete / Baña Iainko bat xollki, / Zain, ondo eta
adarrak, / Nola zuhaitz bat bethi. EZ Eliç 355s. Zeren hura zela erroak utzirik adarrei lotzea. Ax 408 (V 266).
Zuhaitz adarrak goititzen eta goratzen zeitzan. Ib. 385 (V 252). Zeren amorantea [...] huntzadarra bezala da. Ib.
360 (V 238). Zurzai orok adar eihar. O Pr 535 (Saug 56 adar; v. tbn. O Pr 441). Itsasoak adarrik ez. "La mer
n'a point de branches; à quoi on se puise prendre, quand on se noye". Ib. 285. Arboletatik kendu zituzten adar
mee ostodunak. Mb IArg I 268. [Hedatzen baitzituzten] arboletako adarrak Jesus iragan behar zen bidearen
gainerat. Lg II 220. Ez ebagi ondoti arbola txaarra ta bai adarren batzuk inausi. Mg CO 109. Ez da arbolarik
arkituko adar oker edo igarren bat ez duanik. AA I 602. Adar metxo bat. It Fab 144. Arbola batek daukaz adar
eziak ta igarrak. JJMg BasEsc 43. Populua, arramu adarrak zauzkalarik eskuetan, joan zen Jesusen aintzinera.
Jaur 148. Adar hainitz duen arbolak, erro hainitz; adar guti duenak, erroak xuhur. Dv Lab 347. Har zazu xertoa
gaineko adar xutetan; arbola ederrago ethorriko zaitzu. Ib. 381. Adar ostodunakin bide-ertzak apaintzen
zituzten. Lard 429. Xori batek egiten duen bezala, adarrez-adar, aldaskaz-aldaska, nere burua erortzera utzi.
Elzb PAd 43. Atoz usotxo zuri zuria / Olibo adarraz mokuan. AB AmaE 56. Ara, sagarraren adarraren
makillaren punttaren punttan ama, eta umiak ojuka. Sor Bar 16. Hain handi eta azkar / lehen izatua, / Orai gure
haritza / zein den murriztua! // Funditua uholdez, / zirimolez, ortziz; / Aizkorari arrotzek / adargoiak hautsiz.
Zby RIEV 1909, 396 (1908, 761 adar). Adaganetik iausten direan sagar ustelen antzera. A Ezale 1897, 233b (v.
tbn. BGuzur 131).
(s. XX). [Oliba ondoa] aphala da, zango eta adar kakola bihurdikatu batzuekin. JE Bur 82. Adar igarrak. Ag
G 192. Txoriak, txioka, adarrik adar ibilten ziran. Altuna 47. Gaztain goiaren adar goietan. "En las ramas altas
de los altos castaños". Or Eus 79 (v. tbn. Gand Elorri 151 adar-goietan). Hamar adixkide, bederatzi adar ustel.
Zerb Prov GH 1936, 226. Etxe aurreko ate-alboak lizar-adarrez [...] apaindu oi dira toki askotan. JMB ELG
118. [Gizartekeria] zugatz andia egin da, ta bere beso ta adarrak alde guztietara zabaldu ditu. Eguzk GizAuz 26.
Haizea heldu da mendi-zokotik, fruituak adarretarik aurdikitzen dituela. Lf Murtuts 2. Pago, aretx eta gaztañe
adar andidunez. Akes Ipiñ 23. Bakan badaude, adar sendo ta luzeak ematen dituzte. Munita 84 (v. tbn. 61).
Zugaitza [...] iñaustea (adarrak kentzea) ona al da? Ib. 61. Zuaitz aundi ta sendoa zana / ainbeste adar egin zan
/ Eta geroztik ikusten degu / zein eta nola gabiltzan. / Artzai bakar bat da egizkoa / Jesukristoren eleizan. Basarri
2. Zuen arbola indartsu dago, / adar sendotan betea. Ib. 119. Zugatz gaztien adar sendoak. BEnb NereA 238.
Lore-illian fruta-zugaitzak [...] adar guziak loretan. Uzt Sas 332. Arte-arbolari adar lodi bat kentzeko asmoa
dut. Berron Kijote 97. Itz batean esateko, euskal-ipuiak eta bertsoak elkarren senide dira, adar beretik ondu
diran frutuak dira, enbor batek bota dituen adar bi. In MEIG III 109. Urre-koloreko adarrak zituen, eta haietatik
zintzilik zilarrezko fruituak. MEIG IX 105s.
v. tbn. Tt Onsa 153. Egiat 213. Arch Fab 111. Gy 290. Hb Esk 73. Bil 163. Apaol 76. Elsb Fram 136. Arb Igand
90. HU Zez 55. Ill Testim 8. Goñi 25. Echta Jos 32. Noe 74. EusJok 98. Inza Azalp 98. Enb 46. Etcham 212. Ldi
BB 58. TAg Uzt 139. EA OlBe 11. Iratz 35. SMitx Aranz 217. Bilbao IpuiB 188. Erkiag Arran 96. Etxde JJ 196.
Txill Let 60. Zerb Azk 32. Osk Kurl 147. Gand Elorri 107. JEtchep 23. Zait Plat 7. Matx Gazt 19. Arti Tobera
279. Ibiñ Virgil 84. NEtx LBB 182. Ardoy SFran 83. Lasa Poem 58. Azurm HitzB 59.
(Fig.). Sendatu zaizko [elizari] zauri handiak, sorthu adar berriak. Hb Egia 123. Zuberoan ditugu adar bi /
Laburdi irugarrena, / Bizkai, arabar, gipuzkoarrak / osatzen degula dena, / ori munduan jakiña dago. Tx B 220.
Dirua dogu danon errege, / ez dauka ate itxirik, [...] Giza-bizitzan adar guztiak / diruak daukaz loturik. BEnb
NereA 240.
Urhez estali zituen, hala kerubinak nola adarrak eta bertzeak. "Palma". Dv 3 Reg 6, 32 (BiblE palmondo; cf.
PALMA-ADAR).
(Como primer miembro de comp.). Arbola-ebakitze, adar-auste eta besteak. Lard 309. Arbola edo zuaitz
beraren adar-inguru, arbasta, txotx eta [kimuak]. Aran SIgn 200. Adar zathi ttiki bati alde bietatik zorrozten
zaizkio puntak [...]. Hauxe da irularia. Osk Kurl 77.
(En las exprs. adarretatik aldendu 'no andarse por las ramas', adarretatik ibili 'andarse por las ramas').
Baña aldendu gaitezan adarretatik eta guazan gerrira. Gure mutillak [...]. Kk Ab I 13. Bainan goazen harira,
adarretatik ibilteko nahikoa da ta. Osk Kurl 97.
Bada sugeak mihia du bi adarretakoa eta bi puntetakoa. SP Phil 352 (He 355 bi puntetakoa). Huna gero
mahain bat, [...] zango bakhar delarik, xutik badagoke! Bainan zango bakhar hura hirur adarretako da. Prop
1897, 118.
Rama, línea genealógica. Dabiden adarretik behar da, eta Biryina behar du ama, dio Isaiak. Hb Egia 47
(Dv traduce: "de la race de David"). Hastean nihork etzakien non eta nola sorthu behar zuen Salbatzaileak; [...].
Gizona behar zuen, Ebaren adarretik zenaz geroz. Ib. 46. Laphurtarrak eta giphuzkuarrak neure ustez eskualdun
adar beretik dira, ezen elgarren eite eta iduri ainhitz dute. EskLAlm 1876, 3 (ap. DRA). Seme nagusijaren
adarretik urteten dira beste lau adar, eta euretan, bere lau semien ixenak. Kk Ab I 87. Eta onetara, adarrikadar,
edo belaunik-belaun, lenago esaten zan lez, beti seme nagusijetatik, Don Kazintto gaurko etxaunaganaiño;
beronen ixena ta bere anaienak dagoz jatorri-zugatzaren azkenengo abarrian. Ib. 87. Bertze asko mintzaien
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
216