A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
3.1.25 (de interpr. no segura). Emaztearen gaitzez xikira zedina adarreki ehortz zedin. "Celui qui se fit châtrer
par dépit de sa femme, fut enterré avec les cornes". O Pr 137. Onarzun-truku huts, alab'ezkontzea, / Ezta hori
ezkontze, bana da saltzea; / Haren erosle senarrak / Zer merezi luke? adarrak. O Po 19. --Ta zeintzuk dira
besteak? --Ikuzkatasun bat oean, ta adarrak, iminiten badeutsaz emazteak. "Y los cuernos, si su mujer se los
pone". Mic 12v. Adarrak eta ulla urdinak eztoaz etorri egunakaiti. Ib. 12v. Lehenik ezarriren dirot / emaztiari
burian / adarren egitia dela / meritu handi bat lurrian. // Gizona irus datiala, / adarren ukeitiaz. AstLas 22.
Hanitz mundu beita, / adar egiten ari. // Nik bazakit emazte bat / hartan kurrunpiturik beita / senarra hilik eta /
libertitzen beita mitilarekila. Ib. 22s (v. tbn. 50). [Emaztiak] desuhuratzen ai / eta adarrez kargatzen. Ib. 29 (v.
tbn. 52). Hamar urthe huntan bizi niz esklabo / Erdiak gaztelian, bestiak gaizkigo / Jeloskeria baten süjettetik
oro / Nahi gabez izan adarren sorhaio. Etch 126. Bena haren emaztiak hala dizü merexi / Zeren adarrak egiten
beteitzo, Phetiri Santzeki. Ib. 364. Ebili niz Gaztalondon esklabo / Nahiagorik egon establian lo; / Nausia zeitan
juiten prima ganat gero, / Eta ni kanpun üzten haien etsier so, / Hurak denak oro adar ezarteko, / Zeren ni
nintzan egiliren lekhaio. 'Pour mettre des cornes'. Ib. 426. Gure jaun Urrutia, / khexian bethi zia, / erradazu
zertako [...]. Hurrunt zite ni ganik / eztit zure beharrik. / Bazoaza kanpora / adar ene biltzera. / Jauna, holako
lanak / Hauzeko anderiak / eztitizu ikasi. 'Pour me cueillir des cornes'. Michel LBP 399. Zerren bere andreak /
adar haundiak jarri / dizkio, bai, luzeak? Arti MaldanB 223.
Embudo. "Entonnoir, adar, Anton-adar, hunil" T-L. Hurtuko tuzue arno beroan eta gero edan araz adar
batez. Mong 587 (cf. 588: hur hura eman idiari edatera adar zilhatu batez).
"Vase fait d'un corne destiné à contenir de l'huile" H. Bethe zazu zure adarra olioz. "Cornu". Dv 1 Sam 16,
1 (Ol, Ker, BiblE adar). Hartu zuen olioko adarra eta gantzutu zuen Salomon. Dv 3 Reg 1, 39 (Ol olio-adarra
yauretxolatik artu).
"Colodra del segador (Darric)" DRA.
"Tentacules" H. [Zangurrubak eta karramarruak] arenbeste adar, beso ta ankadunak zirala ikustian [...].
Otx 58. Barakullu, barakullu, / atera adi gelatik; / barakullu, kullubara, / adarrak eguzkitara. Or Mi 102. Ta
asartuten bazara [karramarru bat atrapetan], laster dozu atzamarren bat euren anka-adarren artean. Bilbao
IpuiB 239.
(S ap. Lrq; T-L). Cosa o parte de una cosa que tiene forma semejante a la de un cuerno. "(Nuage) en forme de
corne" Lrq. "Bicorne, bi adarretako xapel" T-L. Buruan xapelto bat bi adarrekilakoa. EskLAlm 1903, 6 (ap.
DRA). Jaun Piroa bezen lodiko zigarretak egiten zituen, turruputun itsusi batzu, adarrak alderdi guzietarat
zoazila. Barb Sup 63. Ara, kiketan Gorritikotik / odei gorriren adarra. "El cuerno de una nube". Or Eus 341.
(H A Apend). Cuerno (de la luna). Iguzkiak pintatukotik / Izar xuri gustietan; / Ekharriko tik ilhargiak /
Bere adar urdiñetan. Gç 134. Ilgoran badago (illargia), il-gorako G bezela adarrak eskui aldera egon bearrean
[...]. EgutTo 17-1-1923 (ap. DRA). Illargiaren adar-puntan bizi aiz, mutil. TAg Uzt 287. Bidean diran arte, ba
dute / illargiaren adarra. Or Eus 213. Illargiak, [...] itzalgune beltzik adar artean baldin badu, euri ugari egingo
du. "Si nigrum obscuro comprenderit aera cornu". Ibiñ Virgil 78.
(Como primer miembro de comp.). Cuerno (material). "Alabarches, adar bestiadiya janaraziaz pagaturikako
dretxua iskribuz ezartzea" Urt I 469. "Adar-edontzi (Hb), corne à boire" Lh. v. infra ADARREZKO.
Eskeintzen diote Urriri adar-ontzi aundi bat ardo. 'Un grande corne rase de vin'. Or Mi 49. Apalondoko
atsedenaldian adar-ziztu bat atera zun Leundak kolkotik. TAg Uzt 294. Eta ez zegon alferrik egonean arako
adar-kopa ura; an zebillen [...] utsik naiz betea. "El cuerno". Berron Kijote 124. Zezenak, nahiz ase bere
errabia, / Ezin gorde dezake khartsu gutizia, / Ixurtzeko odola adar ezpatekin. Hb Esk 225.
(Expletivo). Zer esker eta zer adar... Nik esaten det gaur ez zeratela juango Etxe-alaira. Apaol 41s.
Miseriyaren adarrak / dauzkat itzegin biarrak, / eragin ditzadan farrak; / jornal-biderik sanuak eztu, /
eskasagua elbarrak. Xe 231.
(Como exclamación de enfado). --Zuek berriz, nagusia nola zapalduko dezuten asmatu baizik ez
daukazute... zuen burruketan. --Adarra! Baña guk zortzi orduko lana, zuek iru orduko patxara, eta diruak
zuentzat! JBDei 1919, 253.
(Ref. a la fiesta de los toros). Gabonak dirala, Iñauteriak dirala, zezenak edo adarrak dirala; San Juanak,
San Pedroak [...]. Ag G 348. Igon giñian itxirik beian / Adar-Jai... eta yabanak. / [...] Urkiolako zelaian etzan
/ Yabana antzeko nasterik; / Euzko-abesti, dantza ta jolas / Garbijak baño besterik. Enb 134.
Bere lêngo kontuak alaitzen du zârra, / artatik artu nai du Sukuntzak adarra. "El viejo se consuela con sus
antiguas historias. De ellas le hizo tomar el hilo Sucunza". Or Eus 370.
2. (gral.; SP, Urt I 136, Ht VocGr 269, Lar, Añ, Arch VocGr, VocBN, Gèze, Lcq 40, Dv, H). Ref.: VocPir 539;
A; Lh; Lrq; Iz To, UrrAnz, Ulz; Etxba Eib; Elexp Berg. Rama. "Ramonear, cortar las ramas, adarrak epaki" Lar.
"Branche; rameau" VocPir 539. "Branche d'arbre" Arch VocGr, VocBN y Dv. "Adar hautsia, branche cassée" H.
"Adaganean (V-arr-oroz-m), (en) sobre las ramas" A (cf. infra ADAR GAINEAN). Cf. buradar, GORPUTZ-
ADAR, IBAI-A., itsasadar, izadar, KE-A., LUKAINKA-A., mahats-a., MENDI-A., SOIN-A., PALMA-A.. v.
abar, ZUHAITZ-ADAR, 1 arrama.
Tr. Documentado en autores de todas las épocas y dialectos.
[Mustarda hazi bihia] erein den ondoan goratzen da eta [...] adar handiak egiten ditu. Lç Mc 4, 32 (He, Ol, Ir
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
215