A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
adapuru. "(V-ger-arr-arrig), manzana grande, agria y blanda que revienta pronto al fuego" A.
adapuru. v. adaburu.
adar (gral.; Lcc, IC 445, Mic 6r, SP, Urt I 136, Ht VocGr 269, Lar, Añ, Arch VocGr, VocBN, Gèze, Dv, H,
VocB). Ref.: VocPir 331; A, Lh; Lrq; Iz Als, ArOñ, R, To, UrrAnz, Ulz; Echaide Nav 250-251; Etxba Eib; Elexp
Berg; Gte Erd 143.
1. Cuerno. "Cornear, adarrakin emon" Lcc. "Corneador, adarrakin emaiten deuena" Ib. "Hastas de toro, &c.
adarrak" Lar. "Cornamenta, adarrak" Ib. "Asta, cuerno" Añ. "Corne d'animal. [...] Jokoak adarrak makur
(Prov.). Litm.: le jeu a les cornes torses, pour dire que le jeu est dangereux" Dv. "Idia bere adarrekin jango luke
horrek (G-azp, AN-gip), idi bat adarrez aurre jango luke orrek (AN-gip), orrek jango luke idia adar ta guzti (Gazp)"
Gte Erd 143.
Tr. Documentado en autores de todas las épocas y dialectos.
[Bestia bat] zazpi buru eta hamar adar zituenik, eta bere adar gainetan hamar diadema. Lç Apoc 13, 1 (He,
TB, Dv, Ur, Ip, Ol, Ker, IBk, IBe adar). Idia adarrerean ta gizona itzerean. "Al buey del cuerno y al hombre de
la palabra". RS 378. Dela xikiroek duten adarrik, dela eztuten, dela diren xuri, dela diren beltz. SP Phil 428 (He
432 zikhiroak izan deitezen adar dunak ala izan deitezen adarri[k] gabeak). Idiaren adarra arrailatua denean
zer egin behar den. Mong 592. Rhinozerosaren adarra, hartzaren aztaparra. Egiat 266. Miraturik nago hanitz, /
ene populu maitia, / eman diezaziela orori / uzkuti adar bedera. AstLas 28. [Idiskoak] adar motzekin iñori
gaitzik egin etzegion. VMg 85. Elizatarian bertan idi eta beien adarrak laudatzen. AA II 59. Oratu omen zion
mutilak [zezenari] adar bietatik portizki. Izt C 251. [Zezenak] bola zurezkoakin / adar zorrotzetan. Echag 231.
[Orkhatz bat] bere adar haltoez hagitz zagon satifatua. Gy 63. Nausi du aharia hezurrez, eta bereziki adarrez.
Hb Egia 130. [Behiak] adarrak behar dütü leñ eta argi, herrapia xuri. Ip Dial 93 (It, Ur, Dv adar). Nere
senarrarekin / daukadan bizitza, / kantatuko det iñork / ikasi balitza; / fiña izango zala / eman ziran itza, /
akerraren adarrak / bezela gabiltza. Xe 250. Auntz bat adar okerduna. Azc PB 290.
(s. XX). Zezen mantxoegiak ekarri dituzte iñori adarra sartzeko. Urruz Zer 140. [Behia] bere adar xut
xorrotxekin. Barb Sup 88. Akerraren adarrak bezain makurreko boza du Kanttarik. Ib. 107. Burian debruaren
iduriko adar gorri batzuekin. Zub 112. Urrena [...] aari aurrelariak, belarri inguruan adar iru-biurrekin. Or Mi
42. Peruk [...] adar zantzua / or zedukak atzimurtzi. "Tiene Perico por señal un arañazo como una cornada". Or
Eus 174. Adarrez edo ezurrez egindako [azagai-muturrak]. JMB ELG 35. Utzak yokua burutik [...]. / Egia duk,
bai yokuak adarrak makur ditik; / hik nekez irabaziak ostalerak yoanen tik. NafEKZ 133. Buruan adar-itxurako
txapel girgildun bat. Mde Pr 106. Adar tankerako buru estalki tontortsua urrez eta sedaz apaindurik zun. Etxde
AlosT 77. Demoniñoaren adar artean jausteko? Bilbao IpuiB 230. Irakasleari orpoz orpo zerraion ikaslea,
auntzak adarrak dituen aldera eginda. Zait Plat 40. Bereala zekor bat billatzen da urte biko kopetean adar
kakotuak dituena. Ibiñ Virgil 113. Basauntz urtetsuaren adar-abartsuok. Ib. 52. [Bigantxa] adar-apalen azpian
belarri illetsuak ditutena. Ib. 95.
v. tbn. Arch Fab 129. Bil 144. AB AmaE 410. JanEd I 37. Alz STFer 119. HU Zez 77. Echta Jos 309. Noe 117.
Enb 161. Kk Ab II 89. Etcham 190. Iratz 102. Zerb Azk 40. Erkiag BatB 56. Arti Tobera 269. Lab SuEm 201.
Casve SGrazi 58. Uzt Noiz 37.
--Siku dago [alkandora]? --Adarra nola. "Como un cuerno". Mic 12v. Esne billa alperrik da joan aiengana: /
adarra bezain legor errapeko zaiña. Or Eus 247.
Yar zaitezte, galde xume bat egin nahi dautzuet. Ezda haltzairuzkoa, bainan ankas ere, itxik-atzue adarrak
buruan: Erran diezadazue nola giristinotasunak hartu duen lurrean? Hb Egia 142.
Lege bat bada Frantzian aspaldi egina, bainan egia errateko, buru buztanik... ez eta adarrik ez duena. HU
Zez 34.
Jar zite eta loth lanari adarretik gero. GAlm 1934, 12 (ap. DRA).
Aste hartan, aphez bürü mehe edo beruegiari jaun aphezküpiak adarrak sar erazi. ArmUs 1892, 134 (ap.
DRA).
v. adarbakar. Merkurio itxuratzen zuten batean lau bururekin, bertzean adar-bakardun, hor bizardun, han
sugedun. Lf CEEN 1973, 124.
(Pl.; ref. a los supuestos adornos de la cabeza del que ha sido víctima de infidelidad sexual). Para 'poner los
cuernos' hay adarrak imini / ezarri / jarri en Micoleta, Etchahun y Aresti respectivamente, y adarrak egin en
AstLas y Etchahun. Cf. MEIG I 213: "Ene iritziz, zabalduegiak daude adar horiek garai hartako euskal liburu
bakanetan, baita esaera zaharretan ere, orduko euskaldunek ahotan hartzen ez zituztela uste izateko". Cf. Satr
BAP 1960, 177, en contra del casticismo de este uso, pero es en esta acepción en la que se documenta por
primera vez adar. v. infra ADAR-EGILE. Jende honak, bihotza daut bethi ere nigarrez, / neure amore
xotiltua galdu dudan beldurrez; / Gaoaz lorik ezin daidit haren gogoan beharrez; / Gogoan behar handi dizit
bethe nuien adarrez. E 165. Adarrak emaiten dira Miraballesen, / Dozena milla florinen (Tolosa, 1619). TAV
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
214