A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
amairugarrena, / guretzat argitu dan / egunik txarrena. Tx in Imaz Auspoa 24, 51 (v. tbn. 50).
- ABUZTU-MADARI. Nombre de una variedad de pera. Zeinen ilean / izerdipean / batuten dira gariak / eta
Agustu-madariak. Azc PB 288 (in Ur PoBasc 227 abustu madarijak).
- ABUZTU-SAGAR. "Agostu sagarra, [...] Sagar mota bat, agosturako etortzen dena" Elexp Berg.
abuztuki, aboztuki (Lar). "Agostizo, nacido en agosto" Lar.
abzes, auses (Darthayet Manuel 225). Absceso. v. atses. Eta baldin senti badiozute [idiak] abzes bilduma
edo materiarik duela [...] zilhatuko diozue burdin gorri batez. Mong 591. Ondoxean, ausesa larri batzu jalgi
zitaizkon eta plañu erdiragarriak adiaraziz zagoen. Prop 1901, 33.
adabaketa, adobaketa (Lar, Hb ap. Lh), arabaketan. Remiendo, reparación. "Embón, onziaren adobaketa"
Lar. "Rapiéçage" Lh. Bardin dagozala debekauta zarren maniamentu edo adobaketak barrienak legez. CrIc
62. Lenago bukatu zuen sare-adabaketa. [...] joste-tresnak jaso, ta [...]. Inzag RIEV 1923, 504. Dama gazte
galant bat / ekusi det bart arabaketan, / engañatutzen nauela / bere ustetan! / Ez naiz fiatuko berriz / aren
itzetan. Izt Po 109.
adabaki (V-m, G-goi), adobaki (V-gip; Lar Dv, Añ, Hb ap. Lh), arabaki (V-gip-al, G; araaki V-gip),
aro(b)aki (AN-gip), adabakin (V-m-gip), arabakin (V-m-gip), adaberi (V-ple), araki, erabaki (G-azp). Ref.: A
(adabaki, adobaki, arabaki, adaberi); Garate 1.ª Cont RIEV 1930, 154; SM EiTec2 (arabakin); Iz ArOñ (aráaki,
arabakixa); Etxba Eib (arabakiña); Elexp Berg (adabakiñ).
1. Remiendo, petacho (usos prop. y fig.). "Capellada, remiendo en la punta del zapato por encima" Lar.
"Chafallo, adobaki itsusia" Ib. "Centón, [...] burusi adobakiz betea" Ib. "Prakak, arabakiñegaz belaunetan
erabiltzen zittuan" Etxba Eib. "Belaunian adabakiñ bat ipiñiozu oni" Elexp Berg. v. pedazu, betatxu.
Tr. Documentado en autores meridionales desde mediados del s. XIX. Arabaki es la forma más gral., seguida
en menor proporción de adabaki y adobaki. Según DRA hay araki en EgutAr. En DFrec hay 4 ejs. de adabaki.
Euskarari ifinia, / Ez puska berekia, / Baizik arabakia, / Eta arrotz etorkia. Izt C 16. Adabakia desegokia /
gona zarraren zuloan. Iparg 358. Ez dio iñork botatzen soñeko zar bati soñeko berritik artutako adobaki bat.
Brunet Lc 5, 36 (Oteiza puzkarik). Jantzi me-urratuari josi ziozkaten barrengo aldetik arabaki lodi batzuek. Bv
AsL 185. Au ez dezu [...] Jesukristoren legia, ez bada [...] gerozko denboretan erantsi diyoten arabakiya.
AJauregi EE 1885b, 215. Zeru lurren jabeak onela erabaki zuan, zezakenak bezela, [...] eta ez dago oni
arabakia zer jarririk. Ib. 253. Euskaraak ezdau zolia izateko adobakirik bear. "El euskara no necesita remedios
para ser sonoro". A Gram 20. [Praka] atze ta aurre arabakiz beteak. Ag G 29. [Etxe] zartatua, untzez jantzia,
arabakiz betea. Ag EEs 1917, 169. Bi emakume sare-sallari adabakiyak jartzen ari ziran. Inzag RIEV 1923, 502.
Ausi ta josi; [...] adabakitako zatia atzeratu ta zulodun zati berriya bereganatu. Id. ib. 502. Braka batzuei
arabakiak jartzen. Alz Burr 11. Dakar-en beste egun terdi edo egin genitunan. An ontziari adabaki bat ezarri
ziotenan, eta urik egin gabe iritxi zinan Plata ibaiera. Or QA 48. Arabaki batzuz jositako [...] jantzi xe ta
maiztua. Etxde AlosT 42. Galtza zahar batzuei arabakia jartzen. Etxde JJ 92. Mies-erropa zuriak atonduten ta
adabakiak ipinten. Erkiag Arran 127. Kristalak arrakalaz beterik, eta paper orituak adabaki antzean ezarriak.
Erkiag BatB 109. Ana, arabaki batzuek konpontzen. NEtx Antz 9. [Tanborra] orma zarren moduan arabakiñez
beteta daok eta. SM EiTec2 135. Praka zarrari araki zarra. EgutAr 30-9-1960 (ap. DRA). Ez dute gaizki
zinemaratu. [...] Beste zenbait hutsarte nabari dira, baita oihal zaharrari ez dagozkion adabakiak ere. MIH 323.
Hango urratua pasaratu eta hemen adabakia ipini, ez da Berlangak gogoan zeukan soinekoa ezagutuko. MEIG I
192. Hitzaldiari adabakiak. Eraskin-bidez mintzatzera behartua aurkitzen naiz neroni ere [...]. MEIG VII 62 (v.
tbn. I 203).
Andrajo, harapo. Izpi ta salaritzat arturik, arabakiak astindu ta ondo begiratu zioten eta [...] kapitanagana
eraman zuten. Aran SIgn 42. An zijoan mutil gazte lerdena, baldea eskuan, arabakiz ta zarpallaz jantzia. Anab
Poli 125.
(En la expr. adabakia zeriola 'cubierto de andrajos'). Arabakia zeriola ta erdi-eranzia ibillirik. Aran SIgn
111. Ta erdi-jantziyan arabakia zeriola, danak beragandik igesi zebiltzan. Ib. 35. Anima baten salbatzeagatik
pozik ibilliko zala kalez-kale [...] oiñutsean arabakia zeriola ta lumaz janziya, mundu guziak irri ta parre egin
zegion. Ib. 108.
[Danbolina] ez aditzeagatik itxitzen nituen belarriak, baiña ala-ere ainbesteraño eritu ninduten aren
txilibituko arabaki itxusiak, eta arratzaren golpe modu-gabekoak, non [...]. Izt D 96.
2. adobaki (V-gip ap. A). "Disimulo" A.
- ADABAKIA BOTA. "Arabakiña bota, remendar. Soñekua eukan arabakiñak bota biarrian goi ta be, tenía el
vestido en necesidad de echar remiendos arriba y abajo" Etxba Eib.
- ADABAKIDUN (arabakin- V-gip ap. Elexp Berg). Provisto de petacho. "Lenao arabakindun prakekin beti
ibiltzen giñuztan" Elexp Berg.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
209