A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
Bon-Ond 136; EI 315; Iz ArOñ (agústu) Als (eakus), IzG, To, Ulz y UrrAnz (ilbeltza); Ond Bac; Etxba Eib
(abostua, agostua); Echaide Nav 62; Elexp Berg (agostu).
Tr. Abuztu y abustu son las formas mejor documentadas en la tradición meridional, donde además se
encuentran, en menor proporción, las variantes aboztu (Iztueta, Lardizabal --en ambos junto a abuztu--), aguztu
(Udarregi, P. Errota, Goñi (en éste junto a abuztu) y Akesolo), agoztu (CartAnd, Xenpelar (280), Txirrita (B I
75) y Orixe), agustu (E.M. Azcue y Anduaga) y agostu (J. Elizondo y Alzola (Atalak 96)). Hay tbn., salvo errata,
abuzto en un ej. de Lardizabal (126). Al Norte, aboztu es la única forma documentada desde el s. XIX: JesBih,
Jauretche, Duvoisin, Arbelbide, Etchamendy y Zerbitzari. Antes de esa época, hay aboztu sólo en Haramburu,
abuztu y abustu en Etcheberri de Ziburu, abostu en INav, y abustu en Pouvreau, Larreguy y Revol. En DFrec
hay 100 ejs. de abuztu, 6 de abustu y uno de aboztu.
1. Agosto. "Estío, parte del año, abuztuan" Lcc. "Estival cosa, abuztuko gauzea" Ib. "Abustua, le mois d'août"
SP. "Aboztuko, qui est du mois d'août" Dv. Cf. MIH 72: "Abuztua atsegin ez zitzaigulako, aintzinako hitz galdu
bat "ederturik", zegoen zegoenean ezin utzi, dagonila sortu genduen". v. agorril, dagonil. Tr. Documentado
en autores septentrionales no suletinos desde Etcheberri de Ziburu; son muy escasos los ejs. del s. XX. Su
empleo es algo más frec. al Sur, donde se documenta desde mediados del s. XVIII en autores guipuzcoanos y
vizcaínos (cf. abuztu il ya en Lazarraga, y Ama Birjin abuztuko en Mendiburu (IArg I 329)).
Mehakeek ere iasanen eztute ardantzerik, / Ezta ordokiek ere Abuztutan garbarik. EZ Man I 89. Abustua edo
agorrilla. EZ Eliç XXIV. Aboztuak hogoi eta hameka egun ditu. Harb o) 3r. Urteko Illen erdiak izen bana, besteak
biña, ta iruna dute. [...] 8. Agorrilla, Abustua, Abostoa. Cb EBO 47. Abustuban garija salduta, edo Urrijan
artua batuta. Mg CO 74. Aurten yausi yatana / abustu ostean / pagauko deutsadala / diru ederrean. Zav Fab
RIEV 1909, 37. Uztailaren erditik eta aboztuaren erditsuraino. Dv Lab 356. Agustuan azkanerantz / eguna doa
indar berantz. Azc PB 288. Eun [gari] buruak egin dauz abuztuan batu. AB AmaE 317. Peregrinazio nazional
au Abuztuan egiten da. Goñi 117. Gañera Abuztuko / illaren erdiyan. Tx in Imaz Auspoa 24, 50. Abuztuaren
sarrera. "Principios de agosto". Or Eus 325. Orain berrogeta lau bat urte. Agustua zan. And AUzta 88. Agozto
aldian / egin zigun legor. Uzt Auspoa 22, 140. 1959garrengo abuztuaren gauerdi batean. MEIG III 52.
(Expresando fechas). Tarben egina aboztuaren hogoi eta seigarren egunean. In Harb a) 4v. Abostubaren
hamarrean. INav 163. Iruñan, Abuztuaren amabostgarrenean. Aq EE 1887b, 27. Abustuaren lenengo egunean.
Cb Just 121. Helduden abustuaren 18an. Revol 149. Abustua zortzigarrena / nabo ereitia / bitarte onetan barriz
/ garijak jotia. DurPl 69. Andoainen Agoztubaren 5.garrenean 1883ean. CartAnd 374. Aboztuaren amarrean.
Lard 546. 1554-ko abustuaren 20-an. Aran SIgn 18. Aguztuaren ogei ta / amaikagarrenian. Ud 80.
Pelegrinaziyuan / Arantzazura jun, / Aguztubak zituban / amazazpi egun. PE 110. Abustuaren ogei ta
bederatzian. Bv AsL 214s. Agoztuaren 10garrenean. Or SCruz 135. Aboztuaren 29an sortua. Zerb Azk 70.
1851'garreneko aguztuaren emeretzien. Akes Ipiñ 9. Abuztuaren amaika zan; arratsaldea. Lek SClar 103.
v. tbn. Zab Gabon 88. Tx in Imaz Auspoa 24, 49. Aboztu: JesBih 441. Jaur 404. Aguztu: Goñi 68.
2. + abustu (Lcc, SP, H), aboztu, agustu. Cosecha. "Cosecha de mieses, abustua" Lcc. "Cueillette, [...];
abustua biltzea, faire la cueillette, agostar, coger el pan, hacer agosto; abustu ona du, il a une bonne cueillette"
SP. "Abustu biltzaillea, [...] labrador del tiempo de agosto" Ib. v. uzta. Sasoñera ekhartzitzu belhar eta
fruituak, / Eta iguzkitzu othoi abustu konplituak. EZ Man II 110. Heldu zirela zazpi urthe podoros eta abustu
handitakoak. Lg I 99. Zer egiten dozu bada zeure nekazaritzako ofizioan agustu onak antxiketako? CatElg 52v.
Etorriko da abustuba edo arto batzeia. CrIc 86. Frutu ugarien itxaromena euki danean, geiago sentietan da
abustu eskas urria. Añ LoraS 9. [Izan zuan] abuztu guztiz ugari bat ta [...] asi zan pensatzen zer egingo ote zuan
ainbeste fruturekin. AA III 238. Kontuz ereitea gauza bearra da fruturik izango bada; baña ezta oraindik asko
abustura iristeko. Ib. 443. Egin bear deguna da, [...] garia bertan ereiñik ifintea, lendabiziko aboztua artu
dezaten gure izenean. Izt C 238. Emen artu zituen lur-erloetan azaroak erein eta abuztu onak izaten zituen. Lard
31 (493 aboztu onak iristen zituzten). Abuztu oneko zazpi urte, eta [...] abuztu gabeko beste zazpi urte. Ib. 53.
Eta bost urte ondorengoetan etzuten abuztu onik izan. Ib. 327. Cainek berriz, bere abuztuetatik gitxi bat, eta au
ere gogo gabe ematen ziolako. Ib. 6.
- ABUZTUA EGIN. Recoger la cosecha. Zeren denbora eder deino, [erleak] hanbat hari dire biltzen eta bere
abustuaren egiten loreen gainean, non ezpaitira orhoitzen umerik egiteaz. SP Phil 490 (He 497 bere bilkhuiaren
egiten).
- ABUZTU-HIL. "Agosto mes, abustuila" Lcc. v. ABUZTUKO HIL. Abuztu ilak / egun bat kunplitzakarik.
Lazarraga 1202r.
- ABUZTUKO BIRJINA MARIA, A. AMA BIRJINA, A. ANDRE MARIA, A. ANDREDENA MARIA.
Virgen de agosto. v. ANDRE MARIA ABUZTUKO, ANDREDENA MARIA ABUZTUKO, AMA BIRJINA
ABUZTUKO. Zelebratua izanen baita aboztuko Andre dena Mariaren oktabako igandean. JesBih 415.
Agostuko Amabirjiñ egun alderarte. Elizdo EEs 1925, 249. Besta on, Aboztuko / Birjina Maria! Etcham 101.
Pentekoste ta Dagonil edo Abuztuko Andra Mari aurregunak. KIkV 78s (KIkG 63 Abuztuko Andre Mariaren
aurreko eguna).
- ABUZTUKO HIL. Mes de agosto. Aboztuko illaren erdi alderontz. Izt C 154. Aboztuko illaren bostgarren
egunean. Ib. 475 (493 abuztuko illaren). Aboztuko illaren ogei ta bostean. Ib. 338. Abuztuko illaren /
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
208