A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
(S). Ref.: A (aboro, oboro, obro) y Morf 336; Lrq /habóo/; EAEL 199; AtBou 1 (haboro, hoboro); Gte Erd 58.
Tr. Haboro es la forma propia de la tradición suletina y obro de la roncalesa (junto a oboro en Mendigacha); hay
aboro, sin aspiración, en López y en autores labortanos, y (h)oboro en Dechepare, Oihenart y Sauguis. Se
documenta además habo en sendos ejs. de AstLas y Mirande.
1. Más (acompañando a un sintagma nominal o a un verbo, o como pronombre). "(O), davantage" SP. "Más,
[...] aboro, ", "(de) más a más, geiagoro, aboro" Lar. "Plus" Gèze y VocBN. "Haboro ithotzen du arduak, ezin ez
hurak (S)" A. "Obro ezik ein mendioillar il ditu aurten jein batek gore idian (R-uzt), más de cien abubillas ha
matado este año un señor en nuestra villa. Esta palabra, a semejanza de obe y lar, siendo esencialmente
comparativa, admite, por pleonasmo, grados de comparación: obroago, 'más cantidad, litm.: más más', obroenak
'los más'" Ib. "1.º une plus grande quantité; 2.º un plus grand nombre" Lrq. "Le mot haboro est souletin, mais se
rencontre aux environs de Saint-Palais" Lf Gram 314. Cf. Zub 103: "Nola uka [Zuberoko eskuarak] badituela
hitz batzu: haboro (geiena), heben (hemen) [...] guri bitxi zaizkigunak?". v. HABOROAGO, gehiago.
Tr. Bien documentado en la tradición suletina (tbn. en Oihenart y Tartas) y roncalesa. Al Norte se encuentra
además en autores bajo-navarros y labortanos: Dechepare, López, Monho, Goyhetche e Hiribarren. Cuando
acompaña a un sintagma nominal puede ir bien precediéndolo o bien tras él: tras el sintagma nominal se
encuentra en Dechepare, Belapeyre (I 18), Mercy (22) y Mirande; ante el sintagma en Sauguis, Tartas, AstLas
(20), UskLiB, Goyhetche (57), Mendigacha (152) y Xikito (8), y lo emplean indistintamente en ambas posiciones
Maister, Xarlem, Etchahun (618), CatS (85), Inchauspe y Constantin.
Eta jinen direnek gero duten kausa oboro haren [heuskararen] abanzatzeko. E 9. Mundu orok eztu egin zuk
bezanbat hargatik, / orogatik bano oboro hark ere daidi zugatik. Ib. 107. Io badeza dardoaz ere gorputzaren
erditik, / ainguruiak bano oboro ez larrake gaizkirik. Ib. 129. Hoboro daki erhoak ber'etxean, eziez zuhurrak
bertzerenean. O Pr 626 (cf. infra HABORO EZI EZ). Ditxak bi aurhide, on eta adiskide, desditxak oboro, diren
gaizak oro. "Beaucoup plus". Ib. 115. Aho bano hoboro begi duk. Saug 172. Paradusuko portaliak sei mila
urthez eta haboroz zerraturik egonik. Tt Onsa 167. Bertzela haboro damnu dukezu zure orazionian eziez
profeitu. Tt Arima 21. Zeren [...] hari beste saintü orori beno haboro zor baiteriogü. Bp I 146. Maitha zitzadan
nihaur beno haboro. Mst III 5, 6 (SP, Ch ge(h)iago). Ez khexatü, ez haboro dianari inbidiarik ekharri. Ib. 22, 3.
Haboro dira mündü huni gogo hobez behatzen direnak eziez Jinkuari. Ib. 3, 2. Haboro arranküra ükhen zian
jakiteko, zer zen Jinkuaren boronthate huna. Mst I 25, 2 (11, 6 arranküra haboro). Saintien sokhorria sü
habororeki galthatü. Ib. 19, 6. Eta gizon behar bezalako baten presenziak gure einbidian atxikiten gitienaz
geroz; zunbat aboro atxiki behar gitu Jinko justuarenak! AR 70. Hatsarrian gutiago, eta gero beti eta hanbat
aboro. Ib. 91. Aize apür bat haboro dielakoz. Egiat 275. Haitatzia egin izanen da üztarilako bigarren igantian
bilkhürati landan botz haboruala. Mercy 36s.
(s. XIX). Gaskoiñan badügü / berri gaisto haboro. Xarlem 382 (277 indar beno haboro beldür). Karakoil bat
beno haboro / etzütieigü estimatzen. Ib. 288. Eztüdan haboro phenarik / akaba nezazie! Ib. 1000. Desira baino
zeruan / aboro da gozoa; / Hitz batez, parabisuan / Ikusten da Jainkoa. Monho 102. Egizü beste egünez beno
haboro Meditazione. UskLiB 78. Idoki zeizien eskarlatazko manto hura zuiñez beztitü beitzüntien zuri haboro
trüfa egitiagatik. Ib. 39. Oren kart batez edo mentüraz haboroz. Ib. 91. Musde Chaho Atharratze, adinez zirena
gazte, / Bena ezta zaharrik ere, dinik haboro jakite. Etch 578. Zortzi urtheren behar deizüt erran dolorez adio; /
Haboro bizitzen ezpaniz, Josafatera artino. Ib. 242. Orano nahi züntüket mintzatü haboro / Ameriketarat juan
beno lehenago. Ib. 678. Ezteio deusek irabazi haboro emaiten laborariari haziendak beno. Ip Dial 74 (Dv, It
irabazi ge(h)iago, Ur irabazi andijagorik). Zunbat ere gehiagotan [...], hanbat ere haboro indar düke nitregatzak.
Ib. 116. Eta büztin beno hariña haboro balin badü deitzen da hariña lürra. Ib. 44. [Prestatzailleari]
galdetzen dio / hamabortz bat egun demotzan aboro. Gy 237. Bazkaria kuxian suntsitu zen, / aboro ere izan
balitz aise iretsi zuketen. Ib. 164. Hitz bat, ez aboro. Ib. 251. Pensatan tziua [...] ez diola izaren istantian ene
disposizionian amabi beino obro aiñguruzko legione? Hual Mt 26, 53. Zerek balio du obro? Ib. 23, 19 (Samper
zerk du balio geago?). Gu beino obro drenak adinian, dinidadian eta goberniuan. CatR 45 (CatSal 45 geago).
Zertra obro obligatan gutu mandamentu konek? Ib. 43. Berziak beino obro izaiteko apetito desordenatu bat. Ib.
61. Badeia Jinko bat beno haboro? CatS 2. Ezteia deus ere haboro behar? Ib. 91. Ardüra othoitze egin; amuina
haboro egin. Ib. 102. Errelijioniak erakusten deitzo[...]; eta haboro dena, moienak eskhentzen deitzo [...] gorago
bere büriaren eraikiteko. Ib. IV. [Bazakian] haboro ükhen dianak, haboro zor diala eta haboroz behar dükiala
khuntü eman. Ip Hil 59. Mariak bere büria ez zian bestiak beno haboro edükitzen. Ib. 112. Haren bihotza bethi
haboro Jinkoaren amorioaren süiaz erratzen zen. Ib. 192. [Türkak] khiristien elizak egotxi zütien lekhü
haboroetan. Ib. 136. [Geroztik] arramuldatürik izan dira berritan, hüts berekin, ezpazien ere haboro. UNLilia 2.
(s. XX). Akaitruk bainago orai xa eztaud obro isartan. Mdg 139. Ziola nik bino bi urte oboro. Ib. 127.
Eskribitako ez kantxoin bat, ezik anitx obro. Ib. 125. Bi eta obro aldiz. Ib. 132. Deus oboro. Adios D.
Resurrección berze batraino. Ib. 153. Lan hanitx bazian herrian eta hanitxez haboro herri aizuetan. Const 42.
Hori ehortzetari itxura habororen emaiteko ezaririk izan den emendio bat da. Ib. 31. Bazien hoiek beno
kontzentzia haboro. Ib. 23. Obro du abratsak pobretan denean ezik pobreak abrasten denean (R). A EY III 219.
Anitz daki sagiuak, baia obro gatiuak (R). Ib. 52. Eta, garrantzia haboro duena, [...]. Mde Pr 64.
v. tbn. CatLan 145 (a-). ChantP 262.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
188