A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
abilxka. "(S), assez adroit" Lh. v. abilto.
abilxko. v. abilto.
abinatu. Borracho, bebedor. Ona kemen goloso bat eta abinatu bat. Hual Mt 11, 19 (He edaille handia, TB
edale, Dv arno edale, Ip ardu edale, BiblE mozkor).
abindu. v. 1 agindu.
abinta. v. aginta.
abio (S; h- L). Ref.: A; A Apend (habio); Lh (abio, eritarzün). 1. "Comienzo de marcha o caminata" A.
"Partida de viaje. Lazgarria zen ene habioa" A Apend. "1.º début, commencement; 2.º départ. Abio huna dizü
(S), il a un bon départ" Lh. "Eritarzün-abio (S; Foix), symptôme de maladie" Ib. (s.v. eritarzün). v. abiada.
Ta-Omdik behar zen izan bidaia handirako gure abioa. Prop 1899, 159. Heldu ginen abio batez Eshove
eguerdirat inguruko. Prop 1908, 73.
Dominika Haritchabalet-ek korpitzez azkar eta bürüz hun izateko abioa bazian. Bost, sei urtetakotz ageri zen
zer entreñatako eta zer jitetako gizona izan zaitekian. Const 15. Huna zerentako mutikuak ützi zian kargü
hartara heltzeko abiua: [...]. Ib. 35.
Hala hala artzaña eriska balinbada, edo sukhar abio baten ondorioz, haren odola 37 edo 38 'degrés'-tara
heltzen bada. Eskual 25-4-1913, 3.
2. Preparativo. Mündia lotsak hartürik zen, denboraren okherrez, hainbeste abio handiren bürian, üskaldün
bestek etzirela izanen egürükiten ziren bezain eder. Eskual 4-9-1908 (ap. DRA). Handizki abiuak eta lanak oro
eginik, Alzaiko kermeza-besta alegeraki eta handizki juan da. Herr 19-9-1957 (ap. DRA, s.v. abiu).
3. + abiu. Impulso, velocidad. "Impulso. Nork eman deijo abiua? ¿Quién le ha impulsado, quién le ha hecho
progresar? (Darric)" DRA. Abioaren eta tximista bezala joaitearen indarrak treina lasterra Salesionoen
bagonean sarthu zuen. Prop 1896, 136. Andik barna sartzen dun usoaldra, abiyu bizian. Eston Iz 64.
- ABIOA HARTU. Tomar impulso. v. ABIADA HARTU. Or doakio Basurdi, abiyua artuta, ta bere buru
gogorrakin, taka! Eston Iz 50.
- ABIOAN. "Juaiteko abiuan da (S), galthatü zeion eia nurako abiun zen (S)" Gte Erd 168. Udako egun eder
bat zen eta alde orotatik, hiritik, baserrietatik, ba zekusten jendea ondartzarantz abioan. Mde HaurB 97.
- ABIOTAN. Comenzando, partiendo. Martxoko ekhiak, hatsaz beroturik, / harro erazi tu lur pian hozturik /
ziren erro, azi eta uzta geiak / abiotan dira udako ezteiak. Const "Uda" (ap. DRA).
1 abioi, abijoi (V-gip ap. Etxba Eib), abejoi (V-gip ap. SM EiPaj). "Abijoia, vencejo. Abijoia, ernadian
antzerako txorixa; pozgarrizko txilixo luziegaz detsa ongi-etorrixa egun sentixari" Etxba Eib. "Abejoia, avión
común (Delichon urbica)" SM EiPaj 274.
2 abioi (V-gip), abioe (V-gip), abion. Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg (abioe). Avión. "Ogetalau orduan zaoz
gaur, abioian, munduko bestekaldian" Etxba Eib. v. aireplano. Gaizo Pantxo! To, ni etxerat abian nuk... Etzi
hartzen diak aviona! Larz Iru 114 (Lek abioia). Joaiten niz... Etzi dut aviona. Ib. 102. Bizpahiru egunen buruan
avion bat iragan zen zeruan, avion bat biziki apal. JEtchep 41. Goiz aldean gintuen hartu abionak. Xa Odol 229.
En DFrec hay 25 ejs. de abioi.
habiondoko (G ap. A, s.v. abi), kabiondoko (G ap. A, s.v. kabioi), kafiondoko (BN-baig ap. A, s.v. kafiakoi),
apiondoko (AN-gip ap. A). Nidal. "Abi-ondoko, nidal" A. v. habirakoi. Abizari, abiondoko: biok esaten
dira Bizkaiko ta Gipuzkoako erri askotan, oiloari, arrautzak egiten azi eragiteko, ipinten iakan arrautzeari. A
Ezale 1897, 173a.
abira. v. habia.
abira egin. v. ABIA EGIN.
habirakoi (Sc ap. A; SP Dv), habiakoi (S ap. A y Lrq; H), kafiakoi (BN-mix-ciz ap. A), kabioi (G-to ap. A).
1. "Habirakoia, œuf qu'on laisse au nid pour faire pondre la poule" SP. "Nidal, huevo que se coloca en el nido
para que la gallina no ponga en otra parte" A. "Œuf qu'on laisse en permanence dans les nids, pour que les poules
pondent toujours au même endroit" Lrq. v. habiazai, habiondoko.
2. "Habiakoi, [...] se dit des chiens ou autres animaux qui ont le vice d'aller manger les œufs dans les nids" Lh.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
176