A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
berze hunelako gauzaz. Lç Adv ** 8v. Abilamenduak mudatzen ditu. Harb 345. Jesus Jaunari atsegin egitea
gatik, uzten zituen zokhoan ailamendu eder eta baliosak; besta eguna izanik ere, soineko histu eta higatu
batzuekin zabilan. Jnn SBi 77.
abilantez. "Abilanteza, abilantez" Lar DVC 148. "Insolence, arrogance, audace" Chaho.
(abilarri). "Planta que se da espontánea en los hayedos donde forma grandes grupos. Fruto parecido al del abi,
pero no comestible, da vómitos y dolor de cabeza (Contrasta)" LzG. v. (abilurri).
abilatu. Vestirse. Eta emaztea zen abillatua purpraz eta eskarlataz. Lç Apoc 17, 4 (He bestitua, TB
beztitua, BiblE jantzia).
abildu (Dv). Hacerse diestro, capaz, listo. "Devenir habile" Dv. Ederki zabilaten / beren ofizina, /
siglotikan siglora / limitak aitzina, / españolak abiltzen / asi ez bagina. Bordel 153. Bazter guzietan jendea
abiltzen hari da. Prop 1904, 265. Diote ari dela / jendea abiltzen: / Zer nahi lan egiten, / airean ibiltzen...
Etcham 208. Aurthen uso guti (Suhuskunen), ala saretan, ala armaren puntan, gutiago mahainean. Zer dira, ala
bakhandu ala abildu? Herr 24-11-1955 (ap. DRA). Gaurko gazteak urguluz bete / ari direla abiltzen, / mundu
guziak ikusten ditu / zer modutan derabiltzen. Xa EzinB 130.
abile. Establo (?). Abilien daukagu / aur jaijo-parrije; / arnazaz berotzeko / astoa ta idije. "En el establo".
AEF 1922, 89.
habil-enekinko. Vademecum. Uskal herriko haurrek behar lukete, hola da ja ene ustea, habil-enekinko
bat, gramatika bat, zoinekin ikhas ahal dezen berek franzes hitzkuntza. Arch Fab 13.
abiles (Lcc), abilos (V-ger ap. A). "Coso del toro, abilesan plazea" Lcc. "Abilosen adar (V-ger), cuerno que
se toca de noche para espantar jabalíes, zorros, etc." A.
abileta. v. abuleta.
abilezia (Dv (s.v. abil), A Morf 15, Lh). Habilidad, capacidad. "Habilité" Dv. "Abillezia, adresse, ruse" Lh. v.
abilidade, trebetasun. Izpirituko habilezia miragarriaz. ES 109. Hori heldu duzu Demoniuaren abileziatik.
AR 41. Ez da abilezia / Urgulu artzia: / Hiltzeko sortua da / Mundu guzia. Bordel 75. Nere gutiziaren pitz-garri
eta nere abileziaren frogagarri. Elzb PAd 39. Deus ez zuan izanen ohatze-ketan baizen ez banu baliatu nere
abilezia suertea. Ib. 36. Bere abileziaz eta bere entseguez, fabrika handi baten buruan pharatu zen. Elsb Fram
66. Jendearen abilezia eta jakitatea hedatzen hari dire bazter guzietarat. Prop 1904, 265. Batzuk badutelakotz,
Jainkoak emana, bertze batzuk baino gaimen edo abilezia gehiago. Prop 1905, 53. Astoa hor asetzia / Ez dukek
abilezia! Etcham 203. Matrikula frango bazuen / horien abileziak. Mattin 38. Mediku biak, lanean enpeinatu
ziren habilezia eta abiadura haundiarekin. Arti Ipuin 82. --Egiaren erdia dadukagu. --Beste erdia ere, zure
habileziarekin, laster edukiko dugu. Arti Tobera 276.
abilidade (V-gip, B; Mic 5r, Lar), abildade (V-gip, G-azp), albidade (V-gip), abilitade (Urt I 88 (+ h- II 366)),
abilitate (Urt II 366 (h-), Chaho, Gèze), abiltade, ablidade. Ref.: Izeta; Etxba Eib (abildade, albidade); Elexp
Berg.
Habilidad; capacidad. "Accuratio" Urt I 88. "Abilidad" Lar. "Adrenduak eta abildade guziak eztute deus balio
laneko gogorik ezpadu" Izeta (comunicación personal). "Habilidad. Artuko zenduke zuk aren abildadia" Etxba
Eib. "Artuko zenduke zuk aren albidadia" Ib. "Ezta abillidade aundirik biar alkondarian botoia josteko. Orrek
pe eztauka eskutan mingaiñian beste abillidade" Elexp Berg. v. abiltasun, trebetasun.
Tr. La variante más general es abilidade, seguida de abildade, que se encuentra en Basarri, S. Salaverria,
Aresti (h-), Uztapide y un ej. de Auspoa (39, 17). Hay además abiltade en Haramburu, habilitate en Etcheberri
de Sara, albidade en Moguel, Arrese Beitia, S. Martin (Zirik 108) y T. Etxebarria (Ibilt 469), ablidade en
Astarloa y abildare en EusJok.
Koplarik ondo ordenaetan / abilidade badozu. Lazarraga (B) 1180rb. Zeure seme Iaunaren manamenduak
alegeraki konplitzeko abiltadea izanaraz diazaguzu. Harb 57s. Mutuek-ere baino, oraino habilitate eta traza
gutiago dutela eskuarak eta Eskualdunek. ES 167. Habilidádea sendátzeko segúrki eri-jénero guziak. LE in
BOEanm 564. Bide onez bada albidade ori, merezi leuke sari andi bat. Mg PAb 155. Ondo hitz egiteko doia edo
bestelako abilidade edo talentuak. Gco II 67. Iños ezetako abilidaderik izan ez dabeenak. JJMg BasEsc 209.
[Animalijarik ferozenak] akostunbretan ditubezala mila ablidade eta arrigarrizko gauzetara. Astar II 98.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
174