A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
AEF 1980, 66.
abija. v. abisatu (3).
abijeik, abijein, abijeizu, abijeizie. v. abisatu.
abijeta. v. aixubeta.
abijoi. v. 1 abioi.
habikaiztu. "Desanidar, kabigetu, kabikaiztu, abikaiztu" Lar.
abil (V-gip; Urt I 88, Arch VocGr, Chaho, Gèze, VocCB, Dv). Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg. Hábil, diestro.
"Accuratus" Urt I 88. "Hábil, diestro, inteligente, experto" VocCB. "Gizon abilla bere ofiziuan" Etxba Eib.
"Hábil. Mutiko ori oso abilla da eskulanetan" Elexp Berg. v. trebe.
Tr. Empleado sobre todo por autores populares o de léxico poco cuidado. En DFrec hay 8 ejs.
Zeren baskoak baitira abil, animos eta jentil. E 5. Eskual-herriko gazten izpiritu habilak eta adimendu
haltoak. ES 177. Egundaino ezbaita izan hain pintore habilik. Ib. 91. Konseilu galdeginez gizon abilei. CatLav
317 (V 157). Bitarteo guziok bekatu egiteko entregu, habill. LE Urt 275 (ms. 97v bekátu itekó entrégu). Ezi
naturalezak emaiten deragun etortzaz moldetsu, eta abil gituzu. AR 21. Arrogatzaile abillak. Monho 64. Baldin
bada abilla, / buru batek balio / dituela milla. It Fab 100s. Abilla baldin bazera / Orain zaude premian. Izt D
171. Abill, eijer, espiritüs dena da üsin handius. Etch 578. Gizon abila. Bordel 167. Hala dabilena, / Etsaiaren
esklabo / Munduko abilena. Ib. 39. Bena abill denak hai ukenen, / Abill nuk arren ni izanen. Arch Fab 167. Haiñ
abill hintzelakoa! Gy 222. Ain da abilla arotz, zurgin edo artista au, non bein ekustearekin beste gabe ikasi du
ezkillak egiten. Zab Gabon 106n. Gu tontuak bagiña / oiek beti abill. Xe 400. Ez zuan hargatik eskola guzian
haur bakhar bat ni bezain abila zenik arbolen gainerat igateko. Elzb PAd 36. Enekian ziñanik zu orren abilla.
AB AmaE 405. Ez neguen abilla, / korputza debilla. AzpPr 50. Tripulazio guzia / zan guztiz abilla. Arrantz 15.
(s. XX). Mazantini da primer espada, guztizko toriadore abilla. Ag Kr 118. I aiz mutil abilla / bakarrik
mingañez. Enb 161. Lanpide ezaguturik gabeko gizon bat, abila eta ernea, bainan bandila. Zub 21. Karga
jasotzen abilla. EusJok 45. Edozein lanetako abila eta ikasia. FIr 131. Guziak zirelarik beren ustez abil. Ox 154.
Guzien gaindik euskalduna da / pelote basque'n abilla. Or Eus 419. Abila da axeria, emazte amorosa abilago.
Zerb GH 1936, 114. Gaitzeko gizon habila dugu herriko mirikua! Lf Murtuts 39. Mutil gaxtea zen berau, baiñan
abilla benetan. Etxde JJ 205. Bideak azkar pasatzeko bai / bizkorrak eta abillak. Basarri 94. Oldartzen
zitzaizkonak hanbat gizon abil, / zendu denean denak eman zaizko umil. Xa Odol 194. Kontrabandixtak gabaz
lanian / izaten dira abillak. Uzt Sas 178. Batean bezain trebe eta abil dela bestean. MIH 394n. Hitz toreatzaile
abilak zezen toreatzaile zenari eskeintzen dion gorazarrea. MEIG II 92.
v. tbn. Dh 62. Ud 67. Elsb Fram 141. Zby RIEV 1908, 766. Azc PB 348. Etcham 134. Tx B 111. EA OlBe 46.
Balad 204.
(No ref. a personas). Eskuara habila, anzatsua eta zuhurra dela berboen propietatetan ere. ES 90.
Mekanika abill bat laster dute egiña / airetan goateko gure pelegriña. Gy 256. Inkarnazionek izan balitu besoak
eta eskuak hain azkar nola baitzuen mihia abil! Elzb PAd 59. Xuriko xakhur abila. Zby RIEV 1909, 104. Memori
argiya du, / abilla mingaña. AzpPr 113. Jakinduriya aundiya zuen, / entendimentu abilla. Tx B II 113. Txarri
abillagorik ezin lei billatu. Enb 184. Zer zor zioten ontziek Etxeberriri eta honen esku abilari. MEIG IV 78.
- ABIL-USTE. Pretendida habilidad. Eta beren eskola eta abil-uste guziarekin hari egin zioten gerlan ez
zuten irabazi ahalkeriarik eta jendeen irririk baizen. Zby Pel 79.
- ABIL-USTEKO. Considerado como hábil. Abill usteko ori / tonto gertatu zan. EusJok II 23.
- ABILXEAGO. Un poco más hábil. Estranjerua au baño abiltxeago / beti da lenago ikusi, / bada korrika,
bada beste askotan / jokatuta irabazi. EusJok II 148.
habila. v. 1 habaila.
abilaio. Abalorio. Tregu-arrietan aurkitzen diran gauza batzuek, oraindik erabiltzen diran antzekoak dira,
adibidez: Elosu-ko abilayuak, ta beste tokietako errabiarri ta zinginarriak. Arzdi LEItz 86.
abilamendu (Lar), ailamendu. "Vestido" Lar. Ioannes hunek bada zuen bere abillamendua kamellu biloz.
Lç Mt 3, 4 (Dv soinekoa, Ur jantzia, HeH iaunztura). Nehork eztrauka eratxekiten oihal pedazu latz bat
abillamendu zar bati. Ib. 9, 16. Bizia bianda baiño gehiago da, eta gorputza abillamendua baino. Lç Lc 12, 23.
Baina kontentamendu dugularik gauza guziéz, herriz, lekhuz, bizitzeko kondizionez, habillamenduz, biandaz eta
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
173