A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
abian zelarik Holandiari buruz. StPierre 32. Iduri luke, urrun, arras urrun, Jainkoak daki norat abian naizela.
Barb Sup 151. Jauregiko Gardian / joan-jin bati abian. Ox 103. Ama, sü eder baten aitzinian, talo edo pastex
egitera abian zagon. Const 16. Senar-emazte biok irizpide bateratu orduko Ameriketara abian ziren. FIr 132.
Adoretsu, etxera abian. Lek EunD 50. Kurutzadarat abian. Zerb IxtS 105. Laugarrena fraide, bortzgarrena
komenturat abian. Iratz 158. Jinkoaganat / ari nizala abian. Or Poem 514. Denbora kunpliturik / galaia abian /
[...] / inozente sartu zan / jaio zan errian. Balad 231. Bethi lurrerat abian, erorikoaren beha. Herr 3-11-1955
(ap. DRA). Abian zelarik. Herr 15-5-1958, 1. Zer haiz? Itsaso bertzaldera abian? Larz Iru 110. Kantu berri
kantatzen / Orai naiz abian. Larz Senper 96. Kontua zan gu abian asten giñala. Anab Aprika 73. Etxera abian
zirenean. Izeta DirG 58. Erromatik Lisboarat abian da Portugaleko enbaxadorea. Ardoy SFran 142s. Nere
bidean abian nintzan, ezker, eskuin eta aintzinerat beha. JEtchep 37. Zure ofentsatzerat badira abian, / hor eman
zaiten beti bien agerian. Xa Odol 325. Gauza triste bat publikatzeko kantatzerat naiz abian. Ib. 173. Batez ere,
ez gaitezen ari menderen mende, Peneloperen gisa, egin eta desegin, beti abian bagina bezala. MIH 394.
v. tbn. Ud 57. Mattin 91. Abiyan: Arrantz 91. Tx in Imaz Auspoa 24, 50.
b) Al momento. "Abian noha, je pars à l'instant" H. "(G-ond [sic]), al instante" A (seguramente Ond[arrabia] =
AN-gip). Abian erantzun zion Gorriak, batere zorrik etzion beste berso batekin. Otag EE 1880a, 111.
Bildurraz nere izena aditzean begiratuko zeñidalako bekaitzarekin [...], eta abian itsuri egin nere ondotik. Otag
EE 1882c, 581. Othoi, errozu abian / ni goserik utz ez nezan. Ox 45. Eta ihesari eman zen Jakobe, abian. Zerb
IxtS 23. Eta abian, sareak han utzirik jarraiki zitzaizkon. Leon Mt 4, 20 (He, TB, Dv berehala, Ip, SalabBN
berhala, Echn bela, Samper istantean). Gero hitz horren gatik gerta dakiotela atsegabe edo ekhaitz, abian
behaztopatzen dira. Leon Mc 4, 17 (HeH berehala). Izotza gorapenean, aro fresko ederra abian. GAlm 1956
(ap. DRA). Abian athera dute [uretatik] bainan deus egitekorik etzen jadanik. Herr 8-3-1961 (ap. DRA). Bat
galtzen bada mendian, / hautemaiten dut abian / zoin ez den arditegian. Xa Odol 97.
- ABIETAN (ines. pl.). A gran velocidad. Hala laster darabilla nagien manariak, / Abietan eragiten diotzala
mendiak. EZ Man I 108. Arren bada, Iaun puxanta, / mana zazu haizea, / abietan aitziñera / daragigun bidea.
EZ Man II 146.
abia. v. ahabi(a).
habia (V, Sal, S, R; Mic 8r, SP, Lar, Lecl, Añ, Gèze, Dv (S), H (+ abia (V)), habi (V, G-azp, S, R), kabia (det.,
Lar, Añ, H), kabi (G, AN; Is 174, Dv (V, G), Lh), afia (V-gip; Lcc), apia (V-och-gip; H (s.v. kafia)), api (G-goi,
AN-gip), kafia (AN, L, BN-baig, Ae; Dv (L); det., SP, Lar, Añ (AN), Arch VocGr, H (L)), kafira, kafi (ANmer,
B, BN-mix; Lh), aabia (V-gip), aapi (G-goi), aapia (V-gip), aafia (V-gip), abira, aubi (V-arr), gabia (Dv
(gabi V, G), H (G)). Ref.: Bon RIEV 1909, 24ss.; VocZeg 287; VocPir 344; A (abi, abia, abira, api, kabi, kafia,
aapi, aubi); Lrq; Iz ArOñ (aabixa, aafixa, aápixa), Als (kafiya); Etxba Eib (abixia, kabia); Izeta BHizt2 (kafi);
Elexp Berg (afixa, apixa).
1. Nido (de pájaros). "Nidal de aves, pistian afia" Lcc. "Anidar, hacer nido, ibili afia egiten" Ib. "Uda-barrixan
abixa billa juaten giñan, eskolarik ez genduanian, Unbera" Etxba Eib. "Kardelinek orte du bere kafie" Izeta
BHizt2. v. ohantze, TXORI-HABIA.
Tr. Documentado en todas las épocas, pero apenas se encuentra en textos labortanos (Axular (en un refrán),
Pouvreau y Mattin). La forma que emplean los autores vizcaínos, salacencos (Samper), roncaleses (Hualde) y
suletinos es (h)abia. En la tradición vizcaína hay además kabi(a) en Arrese Beitia, K. Enbeita, Erkiaga y B.
Enbeita, y apia en un acertijo recogido por Azkue (EY III); en los salacencos hay tbn. abira en un acertijo
recogido por Azkue (EY III), y en los suletinos hay tbn. kabia (det.) en Mirande. La forma de la literatura
guipuzcoana y de Mendiburu es kabi, sin -a constitutiva, pero hay además apia (det.) en Iztueta y Oteiza, aapi en
Ayerbe y gabia (det.) en J.B. Echeverria. Kafi es la forma que emplean los escritores bajo-navarros (Zubiri,
Xalbador y un texto de Valcarlos publicado en Herria (v. infra HABIA-GORDE)) y kafira la que emplea J.B.
Etchepare.
Txoria, gaztetegian ezpadagik abia zaarza gatxen eldu dok ire bizia. RS 396 (cf. Ax 178 (V 120): Fin gaitz
eginen duk, xoria, baldin gaztedanik ezpadagik kafia). Igazko abietan aurten txoririk ez. Ib. 528 (cf. Lar s.v.
antaño: "Igazko kabiak utsik, ez da an aurten txoririk"). Nolako nobia, alako kabia. "Cual el novio, tal el nido".
RIs 61. Edozein xoriri eder bere habia. O Pr 123. Habia egin deneko xoria hil. Ib. 206 (cf. Saug 157: Kaiola
egin denian, xoria hil). Bere habia edo ohatzea zeruan eman zutenak pobretu dira eta ohoregaberik gelditu. SP
Imit III 7, 2. Orren adar-etan eta ost-artean egiten dutela txoriak beren etxea edo egontegi-kabia. Mb IArg I
209. Egingo ditut abe arteetan nere abiak. VMg 25 (v. tbn. 15). Abijan goserik daguan txorija. fB Olg 65.
Txoriak beren gabiak [...] arbola gañetan egiten dituzten bezela. Echve Dev 149. Kardintxaren kabi bat. Arr GB
59. Axariek baitzie beren altxabiak eta zeruko abek abiak. Samper Mt 8, 20 (Ip, BiblE habiak, Ur (V) abijaak,
Hual abia, Ur, Ol kabi; Lç, He ohatze, Dv y Leon ohantze). Kabiatik txoritxoak / Zutela begiratzen. AB AmaE
394. Kabirik aundiyena txori txikiyenak egiten du. Sor Bar 17. Bego geldirik arrano goitarren abia. Ag AL 15
(G 2 kabia).
(s. XX) Uxoa izango ainitz / Egaz egiteko: / Zugan nere kabia / Nik nuke jarriko. ArgiDL 163.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 163
mende.