A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
abeze (V-gip ap. Etxba Eib; Urt, Lar, Añ). 1. Abecedario, alfabeto. "Alphabetum, tabula abezedaria, abezeko
liburua, abezéa" Urt I 16. "Abecé, abezea. No sabe el abecé, abezea eztaki" Lar. "Alphabeto" Lar y Añ. "Abezia,
abecedario. Eziñ izan eban ikasi abezia be" Etxba Eib. v. JESUS-ABEZE, abede. Euskerazko abezearen
gañean, azpian erderaz dagon oarra irakur bider [sic]. Aran SIgn 201.
[Koleran zarenean] ez albaitzeneza deus egin, ez erran eta ez aitzina A.B.C. eta hei darraizten bertze letrak
erran arteiño. Ax 298 (V 199). Han da Akademia, oro dakitzana Abezetik yzetaraino. Hb Egia 145.
Bere lanbidearen abezea ikasi baino lehen, aspergarri xamarra izaten baita egiteko hori. MIH 79.
2. "Cartilla, para aprender a leer, abezea" Lar. ABC edo Kristinoen instrukzionea othoitz egiteko formarekin.
Lç ABC tít.
- ABEZEAN. "Abezian, [...] en el comienzo, en los rudimentos. Abezian dagoz ondiokan orrek jakintsuok gei
onetan, todavía están en los rudimentos esos sabios en lo que toca a esta materia" Etxba Eib.
- ABEZEKO ESKOLIER. "Abecedarius, puer elementarius, abezedarioa, abezeko eskoliera, abezéan dagoena"
Urt I 16.
- ABEZEKO LIBURU. "Alphabetum, tabula abezedaria, abezeko liburua, abezéa" Urt I 16.
- ABEZE-ORDENA. Orden alfabético. Eta h hori ez dedila abc-ordenan kontun har; bestela gure aldekoek ez
bailukete jakingo hitzak non bila. MIH 100.
- ABEZEZ. En orden alfabético. Munduan barrena abezez sailkatuak dauden izenak. MEIG VIII 113.
Lorategirik gehienak bestela bereiziak agertu ohi dira, abezez ala mendeka. MEIG III 144 (ref. a una antología
literaria). [Hitzak] abezez nola jarriko ditugun ordenan. MEIG VII 76.
abezedario (Urt, Lar). "Abecedarius, puer elementarius, abezedarioa" Urt I 16. "Abecedario" Lar (s.v. abece).
v. abeze. Obeki entelegatzan isartandaud abezedarioko letra bakotxaren ele bat. Mdg 147.
abezede. "Abc, alphabet" SP. v. abeze.
abezekiro. "Alfabéticamente" Izt VocC. Eiz-egazti eta pistia mueta askotakoak dira ugari Gipuzkoan [...]
zeintzuk ezarriko ditudan Abezekiro. Izt C 196. Gipuzkoako mugapean ezagutuak dauden iturri [...], nola eta zer
griñatakoak arkitzen diran ezarriko ditut emen, abezekiro Errien izenak dituztela. Ib. 77.
abezkor. v. abaskor.
abi. v. ahabi(a); abia.
abia (Dv). 1. "Abia, départ, commencement. Ce mot n'est guère usité qu'au positif défini" Dv. Ordu barriak,
goiza / aaztuta itzi eban, / arin eta alaiezko / ta argizko t'oraindiko / lorazko abian. "En su avanzar ligero, alegre,
luminoso y florido". Gand Elorri 207. Bakea izan da nagusi Iparraldean, geure begiz ikusirik behintzat, abian
bertan halako itxurazko maila hartu zutenez gero hitz kontuan, ez goiko ez beheko, bai nolaerebait bitarteko.
MEIG VII 29.
2. +abi. Velocidad. v. abiada. Nekaturik eta len baño abi gutxiogaz noala, orru izugarri bat entzuten det
ber bertan. EEs 1921, 18. Beruntz goaz abia bizian. Gaur --itxura danez-- dana zillegi da. MAtx Gazt 55. Abia
haundian zetorren Gaztelako gaua. Lasa Poem 111.
- ABIA-ABIATIK. Desde el principio. Gero eta emanago agertzen zaigu abia-abiatik hain gogoko zituen
ikerlanei. MEIG VI 75.
- ABIA EGIN, ABIRA EGIN. Partir (a). v. abiatu. Jainkuagatik ez dedilla izan / gaur beintzat or bazkariya /
bestela laister egingo diat / Oiartzunera abiya. Uzt Noiz 85. Atzo egin nuan Oiartzundikan / alde onetara abira.
Ib. 68.
- ABIAN (Ht VocGr, Lecl, Dv, H, A). a) A punto de, comenzando; en marcha. "Prêt, au point de partir, abian"
Ht VocGr 408. "Il es au point de partir, abian da" Ib. 397. "Abian da, il est sur son départ. Ez naiz berriz hasterat
abian" Dv. "Sur le point, prêt à" H (s.v. abiatzea). "En marcha" A.
Orra, zuek orain [...] emendik arako abian. Mb OtGai III 186. Beren etxeetarako abian arkitzen ziran. Mb
IArg I 160. Abian zela heltzeko Saulgana. Lg I 271. Bizitza onetatik besterako abian daudenai. Ub 204. Etxe
alde laster emaiten da abian. Gy 51. Andik egun batzuetara, odeiak abian ipiñi zituen. Lard 99. Abian herritik
urrun, aisia bilhatzeko. Hb Esk 19. Jendea, ezin-biziz, abian da Ameriketara. Dv Lab 88. Gorphutz zen,
gathabotean etzana, usteltzerat abian! Hb Egia 95. Orai abian niz, / Suietak nola diren / Informatu bainiz.
Bordel 168. Premua jadanik gerlan da eta bertze seme guziak gerlarat abian! Laph 3. Italietarat abian den
untzian. Ib. 53. Bertso berriyak jartzen / orain naiz abiyan. Xe 295. Abian zirela, berek ez zakiten norat. Elsb
Fram 175. Guretzat zelarik hiltzerat abian. Zby RIEV 1908, 209. Ihes abian ziren / denak harrituak. Ib. 212.
Etxetik atheratzean, / urrun naizela abian, / hartzen dut nere makhila. Arb Igand 43s.
(s. XX). Behazu mutiko gazte haur hotz Ameriketarat abian den horri. JE Bur 207. Rusiano baten jauntzian
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
162