A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
43. Ezin daizu ukatu / nolan askok adbertidu / zaituzan egin bear yakala, / Biskaiari erregu. BBizk 37. Idia
lehenago kostumatua baldin bazen iotzera, eta haren iabea abertitua izatu baldin bazen protestazionerekiñ. Urt
Ex 21, 29. Abertietan deutset ze Buldiau arzen eztabenak ezin likela jan okelarik. ZBulda 43. Nola kartilla onen
leenengo ojan adbertiturik dagoan. OA 80. Defekto oek izanik sarri ofrezitzen diradenak, oek dirade kristaubari
geiena adbertidu bear zaizkonak. Ib. 131. Bear dugu adbertitu nola eldu baita eraizioaren bilzea. SermAN 4v.
Ignorante dagonaren adbertizeko erranen dut. Ib. 4v. Abertitüren die Jaun Direktorra eta Prioria erien estatiaz.
Mercy 42. Banué yago adbertitzeko, baña akabazágun erratearéki [...]. LE Prog 114.
(ss. XIX-XX). Abertitü bera, / aurhide bezala, / eztakion fida: / bilho thirakan aisa bürüzagi dela! Etch 274.
Jenebieba jun izan zen aizuen abertitzera, / Hegilüzek erho ziala, emastia erraitera. Ib. 624. Abertituko da
Errumako kongregazioneko sekretarioa, konfrario berria erregela guzietan ezarri dela. JesBih 466. Baldin
norbeitek abertitzen bagaitu badugula bisaian notha bat, eskerra. Jaur 129. Giristinoak, barkatu, / abertitzia dut
artu, / nahi dut egiaz mintzatu. Bordel 57. Abertitzen zaitut, / andere gaztia, / izariz ar dezazun / banitatia. Ib.
72. Ez haudala gero diok abertitu? / Hauk etziren hanbat hiretzat abisu? Gy 170. Bethi hark bere burua / bai
daduka abertitua, / Azken urhats haren egiteko orduaz. Ib. 168. Atzo nurbait izan düzü ene ait'ametara, / Gük
alkhar maite dügüla haien abertzitzera. ChantP 172. Euskeraren gañian / biar det itzegin [...] iñozente dagona /
abertitu dedin, / gurekin deskuidorik / gertatu eztedin. PE 129. Biyen artian zuten / lan au formatuba, / nago
informatuba, / badu eskarmentuba, / da adbertituba, / estudiatuba. Ud 72. Ustez ez niyen egiñ / abertitu baizik, /
bat oso zapuztu zan / egiñ gabe itzik. Tx B II 109. Xori bat jin zereitadan / abertitzera / gai hura izanen zela / oi
ene malura. Balad 217. Lehen lehenik poliza xefa / abertituko dutela, / gauaz norbaitek herriko etxea / arroatu
diotela. Mattin 37. Pertsuen bidez abertitzeko / adixkide on guziak. Ib. 55.
v. tbn. Tt Onsa 43. Brtc 208. Abraham 14. Adbertitu: Ber Trat 93r.
2. + adbertitu. Advertir (algo). --Zer bekatu egiten du? --Mortalea, adbertitzen badu edo balin badaki
gezurra diola. El 51. Pekatuba dago pensamentu loija sentidu, ezagutu edo adbertidu ezkero bertatik botateko
aleginik ez egitian. Astar II 133. [Nikanor-ek] aurrerakada ezagun ezaguna egin eban, eta bai orixe abertidu
bere, Etxabelar irakasle errimeak. Erkiag BatB 26. v. tbn. Zuzaeta 69 (adbertidu).
- ABERTITU ERAGIN. Hacer advertir. Eta bakarrik orain oartu edo adbertitu eragin nai dizuet [...]
permititzen duela [...]. Gco I 455.
- ABERTITURIK. Advertido, a sabiendas, conscientemente. Gauaz ala egunaz? ustegaberik edo abertiturik?
SP Phil 47 (He 49 ustegaberik ala uste izanik eta ohar naizela?). [Kontua atera bear deb] konsentidu ote deban
adbertiturik Fedearen kontrako pensamenturik. OA 146.
abertitzaile (-aille SP, Urt I 205). "Avertisseur" SP. "Admonitor, abisuemáillea [...] abertitzaillea" Urt I 205.
abertsio. "Aversatio, abertsioa, higuintza, aborrimendua" Urt III 147.
abertsitate (Urt I 405), a(d)bersidade, abersitate (Urt I 263), adbersitate, abertsitade (Urt I 405). Adversidad.
"Adversum, abersitatea, fortuna gaitza" Urt I 263. "Afflictatio, afflictio, dólorea, atsekábea [...] abertsitátea,
abertsitadea" Ib. 405. Izurriteak, gerlateak eta berze goitiko adbersitateak. Lç Ins A 4v. Inkontru gaitzetan,
malhurretan, eta adbersitatetan. Tt Onsa 16. Seigarrena, gure projimoein abersidade eta flakezak pazienzieiki
sufritzea. CatAe 48 (CatUt 10 adbersidade, CatSal 49, CatR 49 abersidade).
abertzai, aberzai. Guardián de la patria. Euskalerriko mendi guzien / buru zaudena, / aberzai sendo, biotzesnale
/ maiten-maitena. EA EEs 1921, 171. Aralar, Aralar, otoimendi!... / Uda ta negu txit ernai / gizandi jator
baten antzera / goi-goien zakust aberzai. Id. ib. 1924, 246. Ideki zazu errota-atala / ta irindu beren likits-itzala! /
Garai-ots-garai / jaso abertzai! Loram 98.
abertzale (V-gip ap. Elexp Berg; Bera, BeraLzM), aberri-zale. Neol. creado por Arana Goiri en 1896, de aberri
y -zale (AG 908). Patriota, nacionalista. "Patriota" Bera y BeraLzM. "Nacionalista vasco" Elexp Berg.
Tr. Según NeolAG, el término es ya corriente en 1897 en la prensa nacionalista. La forma aberri-zale se
documenta en Lekanda (Baserr 1897, n.º 8 (ap. NeolAG), Zaitegi (Sof 166) y en un ej. de EgutAr (2-2-1958 (ap.
DRA)). En DFrec hay 508 ejs. de abertzale.
Euzkerea eztakijan euzkotar abertzaliak, ikasten dau. "El euskeriano patriota". AG 1297. Alderdi
abertzaliaren (erderaz nacionalista deritxona) erijotza. Ib. 1613. Baita Kanpiontar Artur idazle ospatsu
abertzaliak. EEs 1916, 234. Kistar ona ixateko / abertzale ixan. Enb 112. Emakume Abertzale Batzak. Ib. 106.
Biotz sutsua, ona, maitatia ta abertzalea eukan [F. Arresek]. Larrak EEs 1926, 170. Euzkadi ta abertzale
batzuen bidez ateratzen dira orain bigarren Abarrak. EArzdi in Kk Ab II 6. Gotzain abertzale oien artean Mac
Hale zeritzana izan zan aundienetakoa. Ldi IL 168. Abertzale aundia. Ib. 96 (v. tbn. 169). Aberriaren alde bizia
gogoz emon daben abertzaleak. Eguzk GizAuz 49. Lehen abertzaleak hedatuz zoazin / Euskadi guzira. Iratz 31.
Eta alako pekatua alda ba abertzalea izatea? Ugalde Iltz 22s. Frantses "résistance" igikundeak erail zuen,
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
155