A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
abergorri. v. abelgorri.
aberi(a). 1. "Avería, es palabra Bascongada, y en el dialecto labortano significa gasto y en los otros pérdida,
[...] aberia, kaltea" Lar. "Gasto, [...] gastua, [...] aberia" Ib. Qui commodum appetit, ne fugiat laborem [...].
Progotxua nahi tuenak [sic] behar tu aberiak, trabailluak eta ekhaiak; ezta ontasunik penagabekorik. ES 196.
2. Daño, avería, perjuicio. [Tabernakuluaren] zati guziak Jainkoak erakutsita zeukan eran estali zituzten,
bidean aberi eta kalterik izan etzezaten. Lard 86. Oñetakoak, soñekoak, oiak eta beste gauzak kalte eta aberirik
bidean etzuten. Ib. 87. Txirrita, jarri 'igute / txurreri berriya, / bañan aditu al dek / oien aberiya? / Besteren
terrenuan / daukate jarriya, / mutur gozuarekin / ziok nagusiya. Tx B 135. Eiztarietan ere / badira pizkorrak, /
iñoiz egin dituzte / aberi gogorrak. Uzt LEG II 309.
aberiatu (Lar DVC). Averiarse. "Padecer avería" Lar DVC 158. I, makiñia aberiau ein dok. SM Zirik 46.
aberiguantza. "Averiguamiento, aberiguanzea" Lcc.
aberiguatu (-adu Lcc). Averiguar. Eta ala, zirkunstanzia oez kasorik egiten ez debanak eta aberiguatu nai
ez dituanak bere konzienziaren examinan [...]. OA 137 (v. tbn. en la mima pág. aberiguatzea). Artuko du
damutasuna bihotzetik falta egin dituala aberiguatzen duanena. Iraz 51.
aberiguazio. Averiguación. Geuren kontzientziako examina eta aberiguazioa egitean. OA 129.
aberil. v. apiril.
aberiña. v. alboreña.
aberki. "Región" BeraLzM.
aberkide (Bera). Neol. creado por Arana Goiri en 1896, de aberri e -ide. Compatriota. Neure adizkide ta
aberkide matte-mattia. Carta de AG a EArzdi, octubre 1896 (ap. NeolAG). Irasi eben larogei ta amairu
aberkidek. AG 1585. Jaungoikuak zaindu zagiz, nire aberkidia. Baserr 1897, n.º 18 (ap. NeolAG). Gure
adiskidea, gure aberkide ta gure ertilari ospetsua. Garit Usand 68. Nere izena ikusi nai luteke emen aberkide
oiek... EArzdi in Kk Ab II 6. Bere aberkide diran suizotarran [sic] alde yokatzen badu. Goen Y 1934, 90. Aundia
izan [Bogotá] eta denetik zan. Gure lagunen aberkide pixka batzuek ere bai. JAIraz Bizia 53. Aberkide
landerrari auzian ez diozu bidegabekeririk egingo. Ol Ex 23, 6. Gure zenbait aberkide prestuk [...]. MEIG VII
107. En DFrec hay 7 ejs. v. tbn. Kk Ab I 86.
aberkoi (BeraLzM). Patriótico. "Cívico" BeraLzM. Tr. No se encuentra en la obra de Arana Goiri. En
DFrec hay 4 ejs. de aberkoi y 1 de aberrikoi. Arana Goiri'tar Sabin'an idazkai guzti-guztiyen (jakidi, elerti,
ezbaida, aberkoi eta abar) "Opera Omnia". EEs 1916, 234. Ikastetxe ta irakaslakaz / Gaur daukoguzan utsunak
/ On-bidetzeko artu dauz orain / Asmorik aberkoienak. Enb 42. Txadin zolijak [...] Beñola jaurti eban irrintzi, /
Aberkoi arek [...]. Ib. 201. Bere biotz aberkoia miñez erdibiturik. Larrak EEs 1926, 170. Geiegi bazkatu
baititugu geren gogoak aberkoi-usaiezko gezurrez. Ldi IL 52. Segurako itzaldi aberkoia. Ib. 154. Olerki
aberkoietan aberkoiena au egin du "Lizardi"k. Or Y 1933, 407. An, nik, itz gurbil, aberkoi asko erne-ernerik
entzun nitun. Goen Y 1934, 99. Sail onen elburua, erri olerkiak albait ugarien biltzea da; lanbide aberkoi ederra
benetan. Y 1935, 237. Iparragirreren olerkirik geienak aberkoiak dira. Etxde 16 Seme 85. Lönnroten Kalevala
epopeia aberkoia. Alzola Atalak 95.
(Uso adv.). Lan egin al dan beste, / Baña... beti aberkoi. Enb 50.
aberri (Bera, BeraLzM, Lh). Neol. creado por Arana Goiri en 1896, de aba y erri (AG 1061). Patria. "Patria.
Ene Aberri laztana! ¡querida patria mía!" Bera. "Euzkadi da gure Aberriya, Euzkadi es nuestra Patria.
Aberriaren aldezko, patriótico" BeraLzM. v. sorterri.
Tr. Según NeolAG, un año después de su primera aparición, aberri es ya corriente entre escritores de la prensa
nacionalista, pero no se encuentra en la revista de Azkue Euskalzale, donde sí aparecen aiterri, asaberri y, sobre
todo, iaioterri. En 1919 Altube (Eusk 1919-20 (II), 51) incluye aberri entre los neologismos que, por haber
alcanzado ya cierta extensión, han de ser aceptados. En la tradición septentrional está poco documentado: sólo en
Iratzeder, Zerbitzari y Herria. En DFrec hay 180 ejs. de aberri, de ellos 4 septentrionales.
Voltairek ezeban mattetan bere aberrija. AG 864. Il naiago dot / ikusi baño / Aberrijaren / amaia. Ib. 2406.
Euroen abenda zarreko elia, euroen Aberrijaren (patria) elia. Albzur RIEV 1907, 625. Bizkidi ontan arrotzak lez
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
152