A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
aberetu (gral.; Lar, Añ, Dv), abretu (SP, Lar, Añ (AN)). Ref.: A; Lh. Embrutecer(se), convertir(se) en animal.
"Rendre ou devenir bête, abrutir" SP. "Embrutecerse", "arrocinarse" Lar y Añ. "S'abrutir, s'animaliser" Dv.
"Embrutecerse. Aberetua, el abyecto" A. Berak aberetürik hanitz abere künteren üdüriak adoratzen zütien.
Bp I 84. Faraon Itxaso Gorrian itorik, Nabukodonozor aberetürik, kabaleki bazkan. Egiat 200s. --Zoin dira
hordikeriaren efekto tristiak? --Aberetzia, aharrak eta lohikeria. CatLan 116. Funtsean gisa guzietara Jainkoak
jazarri deraie jende abretu hekiei. Dh 376. Salomon andia, jarri zan abereturik eta lokazti likits bat egiñik. Lard
215. Mahometek aberetu ditu gizonak, Yesusek aingerutu. Hb Egia 85. Eskolan eman ditek Jainkoa debeku; /
Oraixe gure haurrek behaitek abretu. / Ai, ai, ai! mutilla, behaitek abretu. Zby RIEV 1909, 232. --Zu abadeakaz
abadetuta zagoz. [...] --Ta zu abereakaz aberetuta. Ag Kr 101. Atzo bira bira / Dantzan aitu zira, / Doi bat zare
aberetu: / Soinuz burua gogor, / Atzarriko zare histu, / Zozotu eta mokor. Iratz 20. Allande osabak gure etxeko
sukaldean lizunkerizko musuketan eta limurketan aberetuta ustekabean idoro zizkiñan. Etxde JJ 122.
[Edankeriak] familiak zikindu, abenda pozoitu, buruak erotu, [...] gizonak aberetu. MAtx Gazt 77.
aberetxa. "(V), animancule [sic]" Dv. v. aberetxo.
aberetxar. Rozinanteren falta bete bait-lezake aberetxar onek. "Esa bestezuela". Berron Kijote 170.
aberetxe. v. abeletxe.
aberetxo (G ap. A; Lar, Dv (G)), aberetxu (V ap. A), abeltxo. (Dim. de abere). "Animalejo", "bestezuela"
Lar. v. aberexka. Tr. La forma abeltxo se documenta sólo en un ej. de Zaitegi. [Ardia] da aberetxo bat /
ona eta izutia. It Fab 139. Ona non dezun aberetxo bat [garaustikaia] zuk ezagutzen ez dezuna. It Dial 18 (Ur
aberetxu; Dv marmutxa, Ip abereska). Aberetxo gaionak dira erleak: oiek ematen digute eztia. Ib. 10. Badira
aberetxoak zigarra baño ere oraindik txikiagoak. Ib. 25. Badira aberetxu batzuk iminten ditubezanak euren
arrautzak frutiaren ganian. Ur Dial 32 (It animalitxoak, Dv marmutxak, Ip abereskak). Zuk aberetxo [txoritxo]
on onen bizilekura nere pausoak zuzendu ziñituen. Arr GB 45. [Azija] aixiak dakar, edo urak dakar, edo
aberetxuren batek dakar. Kk Ab I 31. Ikusi al-den iñoiz onelaingo aberetxo [txaltxo] politik? TAg Uzt 31. Gizon
eta emakumeen alkarganako zaletasuna besterik ez? Orduan, aberetxoen antzekoak gera. ABar Goi 26. Idoi ta
zingiretako ur gelditan izaten diran igelen karkaban abeltxo batzuk izan oi dira. Zait RIEV 1933, 67.
aberetzar (Lar). 1. (Aum. de abere). "Animalón" Lar. Kamelloa deritzon aberetzarra. Mg CC 200. Erraz
igaroko bada alako aberetzarra jostorratz baten zulo txikitik. Ib. 200. Aberetzar izugarri bat adar bakoitza. AA
II 450. Nire egoen burrundareak aberetzarrak / Ipinten ditu ikaraturik bildurrez danak. AB AmaE 375. Beste
aberetzar aunitz ta millakak. "Con otras mil quimeras y mil monstros". Berron Kijote 158. Eta aberetzarren /
marru ikaragarria. "De algún monstruo". Ib. 153.
2. "Alarbe, bárbaro, bestial" Lar.
aberetze. "(Hb), quantité de bestiaux" Lh.
aberexe. ABERE XEHE.
aberexka (L, BN, S ap. Lh; H), abereska (S ap. A; Gèze, Dv (S)). (Dim. de abere). "Petit animal, insecte"
Gèze. "Bestiole" Lh. "Bestezuela" A. v. aberetxo. Koxenilla gorri da eta abereska hori hauts kolore [da]. Ip
Dial 18 (It aberetxo, Ur aberetxu, Dv marmutxa). Badira abereskak bere arraultziak frütien gañen errüten
dütienak. Ib. 32. [Perla] arrain-küskü baten barnen edireiten da itxasuan. Horra nun mündian diren gaizarik
baliusenak zor zaitzen abereska elibati. 'À quelques petits animaux'. Ib. 22.
aberexkila. "(L, BN), bestiole" Lh.
aberexko. "(R-uzt), bestezuela" A. v. aberexka.
aberexkot. "(S), bestiole" Lh.
aberezai(n). v. abeltzain.
aberga. v. alberka.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
151