A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
aberegorri. v. abelgorri.
abereil. (Neol.). Abril. Cf. NoviaS: "Abereilla, abril, mes. Su composición abere-illa, mes de ganados". v.
apiril. Kaltzadan, Iesukriston biztuerako iaian, abereilgo 18-garren egunean. Arriand EAditza 756.
aberekara. "Bestial" Dv.
aberekari. "(S), ami des bêtes" Lh.
aberekeria (c. sg. A; Lar, Añ, Dv, H), abrekeria (-keri B ap. Izeta BHizt2; SP, Urt III 264, Ht VocGr, Lar, Añ
(AN), H). Bestialidad; brutalidad. "Bestialité" SP. "Bêtise" Ht VocGr. "Brutalidad, bestialidad" Lar y Añ.
"Action bestiale, de brute" Dv. "Brutalité" H. "Bestialidad en el hombre, majadería" A. "Salvajada. Emen
abrekeri aunitz iten tuzte. Iñautetan abrekeri aundiek in zuzten" Izeta BHizt2. Bere eskuak, [...] likhisten ditu
milla abrekeriaz, bere arima ta bere gorphutza [...] lohitzen ditu. Dh 380. Bizitze hunek erakusten duen
zoramendua eta abrekeria. CerBid 1. Arrauzika, erdi lo, [...] barriketan [...]. Au da Mez-enzutea? [...] Zer
deritxazue, [...] Angeru Santuak, gure lotsabagetasun, ta aberekeria onen? Añ EL 1 86. Aberekeria zen
gathaskan adimenduarekin, gorphutza arimekin. Hb Egia 91. Eskonduten diranean personak eta gomutetan ez
diranean Jaungoikoagaz euren aberekeriak beteteagaz ezpada, zaldiak eta manduak legez, onek dira personak
demoniñoaren mendean dagozanak. Itz Berb I 49. Izaitez, erabeak nauka legartzarat joaitetik. [...] ez dezaket
jasan, itxasoari errara beha dagozin zonbaiten aberekeria. JE Ber 86. Agian, abrekeriak bazterrerat utzirik,
jakintsunak jokhatuko dira bide hortan: Jainkoak gizonen eskuetan ezarri atomiko indar berri horrek lagun
dezan jendearen osagarria eta bizitzea. Herr 23-2-1956 (ap. DRA). [Edankeriak] begi ta kontzientzia lañopetzen
dizkiat, [...] aberekeriz jolasak indartu, lizunkeria jolaspide jarri. MAtx Gazt 77. En DFrec hay 1 ej. de
abrekeria, septentrional.
(Con -zko, adnom.). Nolazpait elkhar dirudite ahalkhegarrizko atseginek eta ian-edaneko plazerek, zeren
biek orobat behatzen baitute haragira, lehenbizikoei bere abrekeriazko buelta gatik hutsik haragizkoak
daritztelarik. SP Phil 406.
abereketa (Dv), abelketa (L, BN, S ap. Lh). Cantidad de ganado. "Harrigarriko abereketa saldu da egun, il
s'est vendu aujourd'hui une étonnante quantité de bétail" Dv (s.v. harrigarriko). "Abondance de troupeaux" Lh.
1 abereki (L, BN, S ap. Lh), abreki (Lar). Brutalmente, bestialmente. "Brutamente" Lar. v. aberekiro,
aberero. Abreki feratu zuen aitak. "Le père l'expulsa brutalement". Barb Leg 68. Hain zarpilki, eta erran
ditake hain abereki, lotu zaiote Hongria gaixoko gizon, haur, xahar eta emazteri, nun herri guziak okaztaturik
ezarri baitutu. SoEg Herr 29-11-1956, 1. Teatro aintzinerat heldu dira, eta eskaleretik igaiten agur-magur
hainitzekin: urdinak pausuki, gorriak abreki. Lf in Casve SGrazi 12.
2 abereki (c. sg. A). (Adj.). Bruto, animal. Badira gizon edo mutill batzuek añ landugabeak eta aberekiak,
non uste oi duen, ez dala bekatu mutillak mutillakin edozeñ gauza egitea. AA I 242. Badira gizon batzuek añ
aberekiak, non ezin eraman duen, emazteak denbora apur batzuek obra onetan igarotzea. Ib. 587. Klaudio
Neron biozgogor eta odolzaleak agindua zan [lenengo jazarra], gaizkeriz josiriko bere izaker aberekiya
asetzearren. J.M. Tolosa EEs 1913, 162.
3 abereki. 1. Carne de animal. Estaltzen dituzte haren aldareak ogi, arno, xirio, lore eta aberekiz. Hb Egia
68. Buxerek ehortzi behar luzkete, saltzeko eta geroztik jendeak ahorat emaiteko on ez diren abereki guziak. JE
Med 42.
2. Animal. Ezta, ba, uste bear izan zirkin dagien edozein bizidun abereki danik. Bähr EEs 1922, 109.
Abereki atalak. Zait RIEV 1933, 60. Abereki kizkiñak [= 'células animales']. Id. ib. 64. Aro artan emen mendiakzear
zebiltzan aberekiak [...] abelgorri, zaldi, aragizale eta beste olakoak ziran. JMB ELG 16. Gure mendietako
egur, belar eta aberekiaz ondo ornitua. Eston Iz 132.
aberekinde. (Neol.). Zoología. Gertari bat ipini gura daut. Lurkindariak (geólogos) dinoskue Madrilgo
inguruetan aurkitu itzala antxinako abere baten (aberekindeak gaur ezaunbagean) lurpe-azurrutsa. Arriand
EAditza 758.
aberekiro (G ap. A; Lar). Brutalmente. "Brutamente" Lar. v. 1 abereki.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
149