A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
sendatzailea; Ip aberen atxeterra). Abere-sendatzalleak, abereetazko gaiak erakutsi-ta; sendagilleak, umeak
nola azi ta osasunazko gauzak azalduaz. EEs 1917, 74.
- ABERE-TOKI. "Redil" Añ. Abere toki batean jaio eta aska batean abere artean ezarria izateraño. Gco II
28. (Jorraillan) abere-tokiak antolatu, aziak gertu eta gazta biguinak egin (G). EgutAr (ap. DRA, que no da más
ref.).
- ABERE-TRATU. Venta de ganado. Esan nien: Jaunak! Abere-tratuetan / bazatorzkidate, esanen dut
benetan: / Ez naiz merkataria, eztut erosten nik. Arti MaldanB 209.
- ABERE-TRESNA (Lar, Añ, Hb ap. Lh). "Aparejo de bestias" Lar (tbn. en Añ abere tresnak). "Desaparejar,
aberetresnak kendu, abereak tresnabagetu" Ib.
- ABERE TXIKI, TXIPI (Lcc). "Ganado menudo, aberea txipia" Lcc. v. ABERE XEHE. --Zein da abere
motik onena nekazarientzat? --Toki zelaietan abere aundia eta desberdiñetan txikia. "Ganado [...] pequeño". It
Dial 92 (Ur abere txikija, Dv abere ttipia, Ip abere txipia). Ango mendietan ebiltzan katamotxak egitten eutsezan
kalteak abere txikietan; noizbait ilda topaten ebezan ardi, bildots da auntz bat edo beste. Echta Jos 310.
- ABERE-UZTARRI. Pareja, par de bestias de yugo. v. ABERE UZTARRIKO. Bazütian zazpitan hamar
ehün ahari [...]... bost ehün abere-üztarri. ArmUs 1899, 3.
- ABERE UZTARRIKO. "(Hb), bête de joug" Lh. v. ABERE-UZTARRI.
- ABERE UZU. "Fiera, [...] (G) pistia; (V) abere uzua" Añ. v. ABERE ZATAR.
- ABERE XEHE (Hb ap. Lh), A. TXE (A, que cita a Izt), ABELTXE. a) Ganado lanar. "Troupeau de brebis (?)"
Lh. v. ABERE ILEDUN. Abere txe edo geriaren izenarekin adietutzen dira ari, moxo , aritxikiro,
ardi, [...]. Izt C 167. Probinzia onetan komunkiro jaio ta azi oi diran abere eskurakoiak dira abere txea edo
geria [...]. Ib. 167. Zergaitik beraganako [zama-abereaganako] ez daben ifinten nekazariak ainbeste ardura,
nola abere txe, abelgorri eta azienda beltzetara. Ib. 183. Gañera, emengo abelgorri ta abeltxeak gutirenak bezin
on eta umakor dire. Bera EEs 1915, 215. Azkenez, abere enda guzitarikoak arkitzen dire, abeltxe, abelgorri,
mando ta bertze zamari aunitz. Ib. 227. Aberezaleak abere-mota abek bear lituzke euki batez ere: abelgorria,
zerriak, aberexea (illedunak), astoak, olloak, [...]. NekIr 70. Ahuntzaren esnea nuen pozoatu. / Hutsitu nituen
aharien adarrak. / Ebaki nizkion akerrari bizarrak. / Abeltxeak nituen osorik larritu. Arti MaldanB 200.
Ondasun aundien oiñ-ordeko gelditu zan bera: lur-ondasunak [...], abere xee naiz larri ez gutxi [...]. "Ganado
mayor y menor". Berron Kijote 137.
v. tbn. A. txee: MEIG I 175.
b) Animal pequeño. v. aberetxo. Miresten zinduen iragan egunean ikhusteaz zenbat on diozkategun zor abere
xehe batzuei [se refiere a seda pinpirina, perla maxkor, etc.]. Dv Dial 26 (It aberetxo, Ur aberetxu, Ip abereska).
- ABERE-ZAINTZE. Cuidado del ganado. v. abeltzaintza. Arimea, beintzat, kemen ta adore guztiarekin
maitearen mendeko duzu; ez du aurrerantzean abere-zaintzerik, eta lengo lagunak, zelai ta belardi zear ikusi ez
badagite, maiteketan ibillirik galdua dala uste izan bezate. Onaind in Gazt MusIx 156.
- ABERE ZAMARAKO. Bestia de carga. v. KARGAKO ABERE. Abere txea edo geria, abelgorria, abere
zamari edo zamarakoa. Izt C 167.
- ABERE ZAMARI. "Abere zamari, [...] (c.), acémila, bestia de carga" A. Abere txea edo geria, abelgorria,
abere zamari edo zamarakoa. Izt C 167.
- ABERE ZATAR, ABERE ZANTAR. Fiera, alimaña. v. ABERE GAIZTO, ABERE UZU. Jangoikoaren
borondatea da ni enterratzea leiza baten abere zatar bat bezela. Mg CC 118. Eizari, edo kazadore batek
jarraituten deutsa basaurdiari, jaurtigiten deutsa tirua [...] ta bertan geratuten da illik abere zantarra. Mg CO
45. Jangoikuari egin deutsan injurija, egin dalako abere zantarren irudikua. Ib. 59. Irten zion esan degun
bezelako abere zatar edo gizon-piztiatu itxusiak. VMg 87. Aurrean jartzen zitzaiezten abere zatar izugarri eta
ikusteko ikaragarriak. Lard 71.
- ABEREZKO (L ap. Lh; H; abrezko H). Bestial, animal. Atsegintasun abrezkoa eta erhoa. SP Phil 254 (He
256 bestiakarakoa). Abrezko iaidurak. Dh (ap. H, que traduce "passions bestiales").
abere-buru. v. abelburu.
aberedari, abredari (Lar). Brebaje. "Brebage, antes berebage, bebida que se da a las bestias" Lar (que
relaciona etimológicamente la voz cast. con vasc. abere). Aberedari miragarria. Tít. de la trad. de C. Otaegui
de la leyenda "El Brebaje Maravilloso" de V. de Arana, EE 1882c, 412.
aberedi. 1. "Atajo de ganado" Lar. Aberediya, mami ta gaña, / ebaiñ-ebaña / kaskabar t'eudiz. --Ez
arraietan! artaldiyari / zer babes eman artzaiak daki. Inzag EEs 1914, 94.
2. abeldi (A DBols). (Neol.). Fauna. Sg. Bähr (EEs 1922, 112), creado por Arriandiaga. 5'gna [ikastaldia].
Eusko abelditzaz erabakizuna. EEs 1920, 109. Baño abeldi ta landaraiak muga jakinik ez duten ezkero, sarri
askotan erabakaitza da, zein aldetara bizidunen bat ezartekoa dan. Bähr EEs 1922, 109s. Ozpiñeko abeldi xea.
Ib. 110.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
148