A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
- ABERE-LARRU, ABELARRU (Hb ap. Lh). Piel de animal. "Cuir (de gros bétail)" Lh. Abere-larruzko
soñeko batzuekin Adan eta Eba janzirik. Lard 5. Urteak [dira] abere-narrurik Mendiolan sartu eztala. Ag AL 12.
Abere-narruz egindako soñekoak zerabiltzkiten. JMB ELG 46.
- ABERE-MERKATU. Mercado de ganado. [Irurzun] Iruña-inguruko abere-merkatu handienetarik bat. JE
Ber 24.
- ABERE-MOTA. Clase de ganado; especie animal. Kutxa andi zabal bat, egazti ta abere mota guzietatik aremeak
beregan idukitzeko diña izan zitekeana. Ub 13. Abere mot bakoitzak, / lengo denboretan, / erregea
bazuten / toki guzietan. / Gabetanika zeuden / igelak bakarrik / [...]. It Fab 57. Zein da abere motik onena
nekazariarentzat? "El mejor ganado". It Dial 92 (Dv y Ip abere motarik; Ur abererik). Baserri-etxe asko, [...]
abere mueta guztiaz ondo janziak. Izt C 182. Kutxan sartu zituen [Noek] abere edo animali-mota guziak,
bakoitzetik pare bat. Lard 9. Eta abere mota guzietarik pare bat sarraraziko duzu [...] eta aziendetarik beren
moten arabera, eta lurreko zierpetarik beren moten arabera. Dv Gen 6, 19-20 (Ur abere mota guztietatik).
Ikhusi behar da herri bakhotxeko zer abere mota sori den. Ip Dial 73 (Dv abere mota, It abere mot, Ur abere
mueta). Urderik itxusi ta zikiñenak eta beste euron antzeko milla abere-muetak. A BeinB 92. Abere mota abek
bear lituzke euki batez ere: abelgorria, zerriak, [...] ateak eta antzarak. NekIr 70. Astua ixan arren, zaldija
baxen jatorri onekua zala, beste abere mueta gustijen antzera bera be egun beratan Jaungoikuak irazanikua
zalako. Otx 120. Ondoren abere-mota asko galdu ziran, otzaldikoak beintzat. JMB ELG 55 (50n abere mueta).
Jainkoak egin zituen lurrean bizi diren abere mota guziak. Zerb IxtS 8. Goi-langillearen begipean, abere-mota
guztiak biraldakuntzak egiten ari dira mendeetan barrena. Vill Jaink 55.
- ABERE-MULTZO. Rebaño. v. ABERE-SALDO. Non pentze edo sorho aski baitute abere moltzo hazkar
baten hazteko. Dv Lab 91. Herri bati khenozu igandea eta geroztik ez dukezu han arimagabeko abere multzo
lurtiar bat beizik. Arb Igand 58s.
- ABERE MUTU. a) Animal (mudo). Xoriek orobat dute / egiñen errepika: / abre mutuek orobat / akorduzko
musika. EZ Noel 56. Guztiak barur zitezilla, eta are abre mutuei ere, etzekiela eman iatera eta ez edatera. Ax 70
(V 46). Are abre mutuek ere eztute [...] lehen izan diren ostatuetarik, aitzinat iragan nahi. Ib. 92 (V 62). Aitzitik
abre mutuak bezala guthizien arauera doaz. SP Imit III 12, 4. Presunak eztirela abre mutuekin konparatzeko. ES
171. Bena abere mütü eli bat bezala, baduatza arimaren perdizioniala. Mst III 12, 4. Abere mutu biren erdian
jaio dana. Acto 374. Argirik eztauken abere mutuak. Añ EL 2 45. Eguno eztabe / abere mutuak / ta piztia uzuak /
egin berbarik bapere. Zav Fab RIEV 1907, 93. Ikusten ditugu / beraren liburuak, / nola abere mutuak / ikusten
dituen / goizaldean zeruak. Arti MaldanB 213. Auspez belauniko, letariak kantatuz, / egunsentiari intzentsua
botatuz, / zimuek ziruditen abere mutuak. Ib. 196. Ipui lagunak, nahiz abere mutuak nahiz hala-holako gizon
emakumeak, bizirik daude egilearen irudimen hezean. MEIG II 131.
Astaka abre mutu batek, gizon gisa mintzaturik [...]. "Subiugale mutum animal". He 2 Petr 2, 16 (TB asto
urrixa mutu bat, Dv abere hezi mutuak, IBk asto mutu bat).
b) (-mute BN-ciz), ABELMUTU (BN-ciz-baig). Ref.: Bon (abelmutu); A (abere-mute). "Ganado caballar" A.
"Abelmutu, caballería (BN-baig; Lacombe)" DRA.
- ABERE NAGUSI. "Ganado mayor, abere nausia" Lcc. Pagau eragiten deutsa [...] urtian buruko errial bat
giberrietan ta geiago, abere nagusietan. CatElg 114r.
- ABEL-ODI (L ap. Lh, que cita a Hb; HeH Voc (s.v. hodia)). Pesebre. "Mangeoire" Lh. v. odi. Hantxe gizoniduritan
/ Gauherditan / Iesus iaio zekion, / Mihiskando' oihal lodiz / Abel odiz / Ohakoa zegion. 'Son petit
berceau d'une mangeoire de bestiaux'. O Po 58s.
- ABERE-OIN (Añ), ABROIN (Lar, Hb ap. Lh). "Pata, el pie de los animales" Lar. "Pata [...]. Si es de animales,
(c.) abere oña" Añ. "Patte, corne de pied" Lh.
- ABERE-ONGARRI (L-ain ap. A; Dv), ABEL-ONGARRI (L ap. Lh; Dv, A), ABEL-UNGARRI. Abono de
establo. "Fumier d'étable" Dv. Cf. SABEL-ONGARRI. Etxeak ihiz eta abel-ungarriz eginak dira. Prop 1882,
279. Etxe luze aphal bat [...] sahetsak beltz, ihia abere ongarriarekin gogortuz eginak. JE Bur 8.
- ABERE-PORTU. "Feria, paraje público en el que se exponen los animales" Lf (sg. DRA). Pharte hartu nahi
dutenak (aberen "konkurran") othoiztuak dira herrikotxean har dezaten beren aberentzat lumero bat,
abereporturat agertu aitzin. Herr 7-4-1960 (ap. DRA).
- ABERE-PROBA. Prueba de animales en el deporte rural. Abere-probak. EusJok II 75.
- ABERE-SALDO, ABEL SALDO. "Rebaño de ganado, atajo de bestias (Darric)" DRA. v. ABERE-
SAMALDA. Piarres atera zen bere abere saldoak ikustatzera. Etxde JJ 11. Ta abere-saldoek ez ditezke leoi
aundien beldur. Ibiñ Virgil 43. Oian, larre ta abel-saldoen jainkoa. Ib. 64n.
- ABERE-SAMALDA. Rebaño. v. ABERE-SALDO. Abere samalda andiak bazkatzen. Izt C 31 (v. tbn. 38).
- ABERE-SENDABELAR. "Asyla, begi larrikia, begi larri belharra, abrasenda belharra" Urt III 17.
- ABEL SENDALARI. Veterinario. v. ABERE SENDATZAILE. Bein batean Alkar gaxotu zitzaion, eta abelsendalariari
deitu arren, ez zan agiri ta ez zan agiri. Muj PAm 76. Abel-sendalaria, ori entzun bezin aguro joan
zan sendalariaren etxera. Ib. 76.
- ABERE-SENDATZAILE (BeraLzM). Veterinario. Cf. Lar: "Albeitar, [...] abereen sendatzallea". v. ABEL
SENDALARI. Al dan guztian deitu biar da abere sendatzallea. It Dial 79s (Ur abere sendatzalliari, Dv abere
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
147