A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
esker).
- ABERE-BUZTAN BELAR. v. ABERE-BUZTANKI.
- ABERE-BUZTANKI. "Asprella, abrebuztankia, abrebuztan belharra" Urt II 435.
- ABERE-EBASLE. "Quatrero, ladrón de bestias, abrebaslea" Lar.
- ABEL-EDANGIA. "(S-saug), abreuvoir" Lh.
- ABERE-ELI. Rebaño. v. 1 eli. Abere eliari dagokanaz, berak ematen daben laka bekaldutzen da. 'Por lo que
pertenece al reino animal se regula el producto del ganado'. Izt C 173.
- ABERE-EREMU. Reino animal. Gizona abereekin nahasi, eta gizadia abere-eremuko pizti-mota bat balitz
bezala azaldu. Vill Jaink 64.
- ABERE-ESTALKI, ABEL-ESTALGI (T-L). Manta para cubrir la espalda de los bueyes. "Couverte, couverture
[...] de bœuf" T-L. v. marrega, kalainka, saihal Hartaz eginen baitituzte oihal arruntenak bai eta ulietarik
gerizatzeko idieri udan bizkarretik emaiten deiezten abere-estalgiak. Lf GH 1924, 395.
- ABERE-EULI. "Asilus, mandulia, uli haundia, ausik úlia, zamari úlia, abreúlia" Urt II 402. v. mandeuli.
- ABERE-GAITASUN. Condición animal. v. ABERE-IZATE. Izakiok geronekin daramakigun
aberegaitasunak txarrera eragiten gaitu, baiñan zentzuak garbi darakuskigu onbidea nundik dan. Etxde JJ 210.
- ABERE GAIZTO. Fiera, alimaña. v. ABERE ZATAR. Abere gextoa da gorrotoa. "Mala bestia es la mal
querencia". RS 71. Bortxa itzazü abere gaixtuak, erran nahi dit, desirkünte plazeretara enjogi direnak. Mst III
23, 4 (Ch bestia kruel, Ip ihize gaistoak). Otso edo beste abere geiztoren batek esetsi eutsela ardiari. Echta Jos
246. Abere gaizto aragizaleari arpegi emanaz. Ag G 152. Abere gaiztoa da gorrotoa. Eguzk GizAuz 188.
Hitzartu zuten hiltzeko eta abere gaixto batzuek jan zutela aitari sinhets-arazteko. Zerb IxtS 25.
- ABERE GARRAIOKO. "Abere gar[r]aioko (Hb), bête de somme" Lh.
- ABERE GISAKO. "Bestial hombre, gizon aberetia, abrearra, aberegisakoa" Lar.
- ABERE-GOROTZ, ABEL-GOROTZ (S). Ref.: Lh; Lrq (abere). Estiércol de ganado. Badakigu herri bateko
aintzindari aphal bat, abel gorotz batean, dioenaz, dagokioena izpiritua. Prop 1902, 131. Abere gorotzari kendu
lezaioken ezetasuna [...] ona da, ta ukulluetan bildu egin bear da. EEs 1916, 269.
- ABERE-GRINA. Pasión animal. Bere abere-griñari aurka egiteko. Etxde JJ 163 (v. tbn. 210).
- ABERE ILEDUN. Ganado lanar. v. ABERE XEHE. Oro bat gertatzen da abere illedunarekin. "Ganado
lanar". It Dial 71 (Ur lanadun aberiakaz, Dv azienda xurietan, Ip hazienda ilhedünetan).
- ABERE-HILTEGI (S ap. DRA), ABERE-HILTOKI (BeraLzM). Matadero. Ardiak eta idiak milaka eta
milaka joan zirela abere-hiltegietarat. Zerb IxtS 58. Abere-iltokiaren orma-ondora joan zan neskatoa. Erkiag
BatB 54. Iturri eta aska oien aurrez aurre, abere-iltoki bat dago. "Matadero". Garm EskL I 108.
- ABERE-INDAR. Fuerza bruta, fuerza animal. Abere-indarra / (La Fuerza Bruta) / bi ekitalditan. /
Benaventek erderaz / idatzi / ta Zaitegi-Ibiñagak euskeraz. EG 1950 (3-4), 11. Esku, beso, gerri ta bizkar-lanak
ba dira, abere indarrez egin bearrekoak. Erkiag BatB 150.
- ABERE ITSU. Animal (ciego). Cf. ABERE MUTU Enas ni kriatura zantar ezertako bat; bekatuz kiratstua,
abere itsu bat. Añ EL 1 156. Eralle, zittal, madari orrek, ez ete dok ikusten euk egiñiko dongakerija, abere itsu
andi orrek? Otx 140. Torileko atea zabaldu zuen, abere itsu, adardun eta basatiak arratsaldeko argi bizira irten
zuen, ezer ikusi gabe. Arti Ipuin 57.
- ABERE-IZATE. Naturaleza animal, condición animal. v. ABERE-GAITASUN, aberetasun (2). Abereizatea
badau gizonak be: baña gizona beste abereak baño geiago da, gorago dago. Eguzk GizAuz 92.
- ABERE-JABE, ABEL-JABE. Ganadero. Abel-jabe aberats au [...]. "Ganadero rico". Berron Kijote 221.
Entzutekoak ziran [azokan] baserritarren galdeak, abere jabien erantzuerak. Ag G 86.
- ABERE-JANA, A.-JANARI, A.-JATEKO. Comida para ganado. Azpiak atera aldituzue? --Bai, jauna. --
Abere jana ekarri? --Baita ere. Ag G 20. Abere janariak gordetzeko lekua. Ib. 14. Erdi bakarrik zabiltzaz
Txomin, / Abere jatekogiñan, / Eta ni barriz oial garbitzen. Enb 181. v. tbn. Abere-janari: Munita 39.
- ABERE-JENDE (abregende Sal, R). "Chevaux, ânes, etc." VocPir 362.
- ABERE-JOKALARI. "Arenarii, jokaláriak, gudukaláriak [...] zezen jokalariak, abrejokalariak" Urt II 284.
- ABERE-JORRAI. "Buttoir, abere-jorrai, pasarri" T-L.
- ABEL-KALPAR. Abel-kalparraren antza ba zuan nolabait aren ille-adatsak. "Crines". Berron Kijote 179.
- ABERE KARGADUN. "Caballería, bestia, (c.) zamaria, abere kargaduna" Añ.
- ABERE-KUME. a) "Ganado menor, (c.) elumea, eliumea, aberekumea" Añ.
b) ABEL-KUME. Cría de ganado. Cf. abelume. Lensemeak oro [...], il egingo dira; ta orobat abelkume
lenak. Ol Ex 11, 5 (Dv abereetako ume lehen-sorthu guziak, Ker abereen leenume guztiak).
- ABERE-LARRE. Pasto. [Lurrak] zuaitzez jantzia egon bear duala, gori, euri, iturri, erreka, ibai, aberelarre
ta gizonen osasuna bear bezela ibilliko badira. Munita 130.
- ABERE LARRI (BeraLzM; abrelarri Urt II 333), ABELARRI (Hb ap. Lh). "Armentinus, abrelarriena,
bestialarriena, abreadardunéna" Urt II 333. "Ganado mayor, o sea vacuno, caballar, asnal" BeraLzM. "Gros
bétail" Lh. v. ABERE HANDI, ABERE NAGUSI. Idi, ardi, abre larri, / Orobat ehiziak (Ps 8, 8). Hm 42 (Dv
ardi, idi eta bertzalde larretako abereak). [Film honetan] ikusten ditugun aziendek, abere larri eta txeek [...].
MEIG I 175.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
146