A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
aiñ abere. EA OlBe 99. Bazaukan [Matalasek] eskualdun egoiteko xede zin bat, nahikari abre bat. Lf Murtuts
51. Mutilla bazera, izan gizon, ez abere, neskarekin. MAtx Gazt 35. Ageri baitzen zer zen Anton hori... Gizon
abrea.. Ene alaba, jauna, horri emaitea, bildots bat otsoari emaitea zen. Larz Senper 86. Ai! ziek gizun abriak /
jin beitzide gure gana. 'Bande de sauvages'. Casve SGrazi 82.
[Adierazi zure lagunari] zurekin ibilli nai balin badu, izateko errespeto. Ez dedilla abere-koxkor izan. Ez
dezula lotsa-galduen bearrik. MAtx Gazt 69.
(Empleado como insulto). Aberea, lenago dakarzu jupoea alkandorea baño. "Majadero". Mic 12r.
[Uhinari] sabela ethentzen zitzaion, hausten gerruntze konkortua, mustupiltzen bere aurpegi oiesa, burbutzika
zartatzen bere soin aberea. JE Ber 79.
- ABERE ADAR-BAKOITZ (Lar (bakotx), A). "Abada o rinoceronte" Lar. "Monocerote, monoceronte, abere
adar bakotxa" Ib. "Abere adar-bakotxa, -bakoitza, rinoceronte" A.
- ABERE ADARDUN. "Armentinus, abrelarriena, bestialarriena, abreadardunéna" Urt II 333.
- ABERE-ALDE. "Rebaño de ganado, atajo de bestias (L; Darric)" DRA. v. abere-talde.
- ABERE HANDI. Ganado mayor. --Zein da abere motik onena nekazarientzat? --Toki zelaietan abere
aundia eta desberdiñetan txikia. "Ganado grande". It Dial 92 (Ur abere andija, Dv, Ip abere handia).
- ABERE-ANIMALIA. Eskuz, zeugaz, zeure artekoakaz eta besteakaz, edo abere-animaliakaz [...] gustu loi
txarra artzen dala. Añ EL 1 135.
- ABERE-ASKA, ABEL ASKA. Pesebre. Belen Urian abere askan / Daguan ume billosa. Enb 94. Abel-aska
dau errege-aulki, / Asto-idien arnasea. Olerti 1961, 53.
- ABERE-ATERPE. Establo. Zuk, Josep, bazinakien / Haur horren ethorkia: / Arrotz leihorrik gabeen /
Abere atherbia. Zby RIEV 1908, 410.
- ABERE-HAZKUNTZA. Cría de ganado. Bizkaitar eta Gipuzkoar andana bat Washingtoneko mendietan
abere hazkuntzatik ontsa heltzen omen dira. JE Bur 205.
- ABEL-AZOKA. Feria de ganado. Abelazoka (ganadu-feria) ederki ornitu ta gertaturiko batek [...]. A LEItz
6.
- ABERE-AZPI (L ap. Lh, que cita a Hb), ABERE-AZPIKO. Cama del ganado. "Litière" Lh. v. azpi (3).
Laborariak nagikeriaz uzten ditu abere-azpiak, aski maiz atheratu gabe. Ez-axolakeriaz uzten ditu idiak eta
behiak zikhinpean. Dv Lab 152s (v. tbn. 160s). Hiratzea estaltzen da berriz abere azpikoaz, zeinari ematen
baitzaio, lehen erran den bezala, menaslora-uretik; eta hola-hola, hiratzea eta ongarria aldizkatuz, egiten da
samatsa. Ib. 161.
- ABEL-AZTARNA. Vestigio de animal. Tresna oek eta beren lur-mallan arkitu izan diran abelaztarnak,
orduko gizonen biziera eizetikakoa zala ondo adirazten digute. JMB ELG 15s.
- ABERE-BARBER. Veterinario. v. ABERE-SENDATZAILE. Ez-bazare gai haren [aberearen] sendatzeko,
deith zazu abere-barbera. Dv Lab 228.
- ABERE BASA (Lh), A. BASATI (Izt 20v, VocCB), A. BASOTIAR. Animal salvaje. "Abere basatiak,
animales bravos, salvajes" VocCB. "Bête fauve" Lh. v. basabere. Juduak izango dira orreek, deabruak, abere
basotiarrak. SermAzc 279. Abere basati edo lar-abreak. Izt C 191. Basoetan edo lurpeetan, abere basatien
gisan bizi ziran. Lard 388. Abere basa batek baino gehiago ez zuen Jainkoaren beldurrik. Arb Igand 55s. Zer
ditake haurkeria handiagorik, abere basa bat gizon batekin borroka ikustea baino? HU Zez 77. Abere basatiren
bat usterik ezean agertzen bazaio. Ag G 152. Ez gaituk abere basak, / Ihiztariak har diten / Ihizirik hilen duten...
Ox 56. Abere basatia kaiolako burnien aurka bezela. Goen Y 1934, 351.
- ABERE-BAZKA, ABEL-BAZKA (L, BN, S). Ref.: Lh; Lrq (abere). "Pacage" Lh. Zuaitzak egiten ditu
abere-bazkak. Munita 16. Belardi urdin eta abere-bazkarik ere ez. Ib. 35.
- ABEL-BAZKAGIA (L, BN, S). Ref.: Lh; Lrq (abere). "Pâturage" Lh.
- ABERE-BELAR. "Abre belharra, foin" SP. Ez fida eta ez perma kanabera haizetsuaren gainean, zeren
haragi guzia abre belharra da, eta haren loria guzia belhar lorea bezala eroriko da. SP Imit II 7, 2 (Ch
belharraren pare da).
- ABERE BELAUN-FLAKO. "Aloja, abrebelhaunflákoa" Urt I 535.
- ABERE-BELDUR. Artzaiak beren artaldeekin al dan kalterik txikiena egin bear diote [zuaitzari]. Iturribideak
zabal; itxiturik bear bada, ondo itxi; landareak abere-bildurretik atera diranean, kendu itxiturak. Munita
129.
- ABERE BELTZ (Lh). a) Ganado porcino. "Bête porcine (sanglier, etc.)" Lh. Dira abere beltz zikintzatik
jaiki eta ondo garbitu baño leenago, berriz zikintzara etxuten diranen gisakoak. Mg CC 172. Lokatzean, abere
beltza bezela. Arr May 26. Ez bota ere perlak abere beltzai. Arr Bearg 87.
b) Ganado caballar. Oizon asi ta Elutsetako / zelai-zokoen artean, / abere beltzik, zuririk naiko, / ez du
sumatzen arean. "No divisa ganado negro (caballar); sí bastante del blanco (lanar)". Or Eus 328.
- ABERE BESTIA. "Armentum, arthalde larria, abre, bestia adardun trópela, abrebestia larri, adardun
trópela" Urt II 334.
- ABERE BESTIAKI. Badakik nola zerbitzatu audan eta nolako egiñ izan den hire abrebestiákia enekiñ. Urt
Gen 30, 29 (Dv eta zure ontasuna zer egin den ene eskuetan, BiblE zenbateraino hazi zaizun abeltaldea niri
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
145