A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
Aukerak eta diruak ez dau / iñor egin aberatsa. BEnb NereA 147.
Espirituz pobre direnak berthutez aberats egiten baititutzu. Ch III 55, 5 (Ip berthütez aberats egiten düzüna).
- ABERATS EGON. Ser (litm. 'estar') rico. Nola nihor iar diteken egiazki pobre, egiazki aberats dagoelarik.
Hamabortzgarren Kapitulua. SP Phil 268. O Jauna, ze aberats nagoan Zugaz! Añ EL 1 162. Ta dirubak
eukazanari? Aberats eguanari? Oh! Milla tatxa, ta palta euki arren, aixaatuten deutsa buruba diabrubak. fB Ic
III 351. Nahi nuke yakiñ beraz / hanbat yende zoroek, / Urre, zillarrak metatzen / bethi hari direnek, / Zer
duketen gehiago / Bertzen gizon batek baiño? / Erromesena hek bezaiñ / aberats dago obian. Gy 87. Badakizute
ba; ni nago izugarri aberatsa, eta nere ondasunak izango dirade [...]. Apaol 103. Egonzaiteken bai, balle kaur
aski abrats; baia eztago gizonik, dago aministrazione gasto bat. Mdg 138. Mina batzuen jabe zala bagenekigun,
aberats zegola're bai. Alz Txib 84. Urte gutxitan aberastu da, ta ain aberats egon bear du, nun dana utzitzeko
asmoa artu duen. ABar Goi 29 (32 badakik, ori aberatsa ziok).
Ez gaude oso aberats diruz, / ez ta ere oñetakoz. NEtx LBB 366.
- ABERATS-ETXE. "Aberats handien etxea. Gero arek bi urte eiñ aberats-etxian ala, ta orrek etorte zienian,
distingida etorte zien. Bai jantzixan, bai buruko illiak [...]" Elexp Berg.
- ABERATSIK. Rico (uso predicativo). Cf. Lç Decl ** 6v: "Aita bat badugula gure hatzeko asko abratsik".
Zein abaratsik dagon meza enzuten duena, baldin aprobetxatzen badaki. "O cuán rico de bienes está el
que oye Misa". Ber Trat 73r. O, ze pozik, ze aberatsik, ze zoriondurik itxi dozun, jauna, nire arimea. Añ EL 1
163s. Habanatik / urten ta dator / aberatsik. Zav Fab RIEV 1907, 536. Kontuak yota, azkenez / seme bakotxak /
dituzan boltzak / bete dituz urre onez. / Dirautse bada bat besteari: / ze katanarru oberik? / Nonbait aiteak au
iragarri / nai yeuskuan ez besterik. / Ea gizonak / lan on zakonak / onexegaz aberatsik. Id. ib. 1909, 35.
- ABERATS-JENDE. Gente rica. Badira Buenos Airesetan ots aundiko larru-ontzaille [...]: aberats-jende
porrokatua. Mok 5. Itxasbazter onetan jaso ditue aberats-jendeak jauregi dirdaitsuak. TAg Uzt 9.
- ABERATS OKATU. v. ABERATS OKITU. Aberats okhatuak / Utziak zeuzkan aspaldi bai loa, bai
kantuak. Gy 79.
- ABERATS OKITU. "Aberats okitua, millonario" A (s.v. okitu). "Aberats-okitü, riquísimo (S, Darric)" DRA. v.
ABERATS HANDI. Zeren guziak aberats okhituak baitira. Elsb Fram 167. Erraiten zuten aberats okitua,
urrez hantua zela. Zub 85. Jakin egixu lenen-lenen ni ondasunez jositta nagola; aberats okittuba nazala. Otx 74.
Aberats okhitua zen: bazuen arthalde bat zazpi mila bururekin. Zerb IxtS 31. Bazan orduan erri-guraso aberats
okitu bat. Or Aitork 142. v. tbn. Etcheb GH 1959, 314.
- ABERATS-POBRE. (Pl.). Ricos y pobres. Atozte ikustera, / atozte jendeak / Jesusaren oñetan / iru
erregeak, / emen berdintzen dira / aberats pobreak, / berdiñak badirade / gure birtuteak. Echag 104.
- ABERATS PORROKATU. Persona muy rica. v. ABERATS HANDI. Diotenez, aberats porrokatua omen
da. Orrek ere, esatea dan bezela, irinik adina lauso izango du. A Ardi 24. Ta orduan... A! Guztiyak aberats
purrukatuak izango gera. Alz Burr 41. Ta lenago aberatsa bazan, orain aberats purrukatuba dago. Alz Bern 51.
Au aberats purrukatu baten obia da; ori, jaun oso ezagun batena. Anab Aprika 15.
- ABERATS PUXANT. Persona muy rica. v. ABERATS HANDI. Ethorkiz aberats puxant zelarik [...]. Zby
RIEV 1908, 415. Hango laminak aberats puxantak ziren. Puxantak! Urpean bazituzten beren gaztelu ederrak.
Zerb Azk 97.
- ABERATS-ZURREAN. "Aberats-zurrian ezkondu zan zar batekin, a fuer de rico se casó con un viejo" A (s.v.
-zurri).
Etim. Formado sobre abere. Cf. gall. haberoso 'hacendado', cast. haberado, haberoso (DCEC 2, 859). Cf. tbn.
Uhl ZRPh 27, 625, y RIEV 1909, 421. Como ya veía van Eys, la formación es difícil, ya que un suf. 'abundancial'
-ts (cf. acaso adats: adar, derivación que el sentido no recomienda) es, por lo menos, muy raro.
aberatsagotu (Dv). Hacer(se) más rico. "Devenir plus riche" Dv. Gure izkuntza landu ta landu aspertu
gabe, gero ta aberatsagotuz, gero ta goragotuz. Ldi IL 164.
aberatsaile (SP (-aille)), aberasle (SP (-tsle), Dv), aberastaile (Dv), abratsale, aberatszale. Enriquecedor.
"Enrichisseur" SP. "Celui qui enrichit. Gure buruak erakusten ditugu, Jainkoaren ministro bezala, beharrak
iduri, bainan askoren aberasle" Dv. v. aberasgarri. Triste bezala, baina bethi alegera; paubre bezala, baina
anhitzen abratsale. "Comme pauvres & toutefois enrichissant plusieurs". Lç 2 Cor 6, 10 (Dv aberasle; He
hainitz aberasten dugula, TB hainitz yende aberasten dugularik). Lurreko gaiztokerien zehatzeko, / Izurria (bere
izenaz deitzeko) / Aberatszale Iferniaren. "Capable d'encrichir en un jour l'Achéron". Arch Fab 203. Orixek
hizkuntzaren aberatsaile izateko dohain hobeak zituen batzaile izateko baino. MEIG VII 168.
aberatsarazi, aberatserazi. Enriquecer. Erregek du hartzen / Eta emaiten. [...] Bere phenez du bizirazten /
Langilia, tratulanta aberatserazten. Arch Fab 123.
aberatsarazle, aberats erazizale. Enriquecedor. v. aberatsaile. O grazia ezinago dohatsia, ezpiritüz
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
140