A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
aharrarik, Ker eztabaidarik).
- AHAKAR EGIN (akar egin Aq 733 (AN); akarrin AN-egüés-ilzarb ap. Bon-Ond 158). Reprender, reñir. AxN
explica arbuiatzen (315) por akar egiten. Akár itenzióte jendeék, zególa ixilik. LE Urt ms. 34v (en la ed. de
1846, 98 se añade la glosa edo erriertan ematen). Amak akar egin zidan (98). LE-Ir. Alkarreri akar egiñez. Otx
49. Yesusek akar (errixta, mokoka) egingo ote zion beldur zan. Ir YKBiz 97n. [Griña baten] otsein eta jopu
diranai, olgetan-benetan, akar eta agiraka be egiten dautse. Eguzk LEItz 26. Zure senideak uts egin badizu,
yoan arengana, ta aren ta bion artean bakarrik zaudetela, akar egiozu. Ol Mt 18, 15 (Lç reprehenditu, Ur
zuzendu, Dv arrangurak egin, Echn meatxatu, Ker asarre egin). Gorritxok atarian Mikel du bakarra; / ez dio,
nai-orduko, egiten akarra (aharra, errieta). Or Eus 38. Aita Kardaberazek akar egin zien bizkaitar apaizeri,
itzaldiak gipuzkeraz egiten zituztelako. Or MB X. --Birao zuri! ez al zera bertantxe ixilduko? --Akarrik ez egin,
agure. Zait Sof 89. Etzun indarrik emazteari akar egiteko (para reprender). Etxde AlosT 32. [Erregiñak] dei
egiten dio Hamleti oni akar egiteko. Amez Hamlet 12. Akar negion maiz neure buruari: Tira, tira! geiegi duk
orrenbestez. Ez adilla zorabiatu, motell. SMitx Unam 4. Ohaide berriekin ezkontza naasten zunean, ortaz ere
etzion egundaiño akarrik egin. Or Aitork 228.
- AHAKAR-EGITE. Reprimenda. Onelaxe bukatu oi zan Beltran biozperaren akar egitea. Etxde AlosT 33s.
- AHAKAR GORRI. "Akar gorri (Sal), riña viva" A.
Fuerte reproche. Iakitez arro-arro eginda ta okiturik ageri omen zan [Pitagora], Erakleitoren esamesez.
Eztugu garai artakoen aitorretan arkitzen akar gorri ori baizik. Zait Plat 51.
- AHAKARREAN (akarrean A; akarren R-is ap. Iz R; ankarrean A). Riñendo, disputando. "Akarrean, riñendo"
A. "Ákarren dáuden, están riñendo" Iz R 301. Cf. A: "Akurrean (G-goi), disputando". Kemenko mitilek egiten
emon zein bi kuadrilla; bata zarrek eta berzia gaztek; betik emon zauden ankarren, zarrak gazteki. Mdg 126. Bi
aizpa beti akarrian eta sekula ez odolik egiten. Zer da? Garral EEs 1915, 92.
Erdi-akarrean ari gera --ez al-da parregarri?-- ta guziok iritzi berberako izan. Ldi IL 92.
- AHAKARREZ. Reprendiendo. Ta Berak akarrez isillerazten zitun [txerrenak]. 'Increpans'. Ol Lc 4, 41 (Or
MB 239 akarrez; Oteiza, Brunet erriertan egin, Ker agiraka egin).
ahakarbide, akarbide. Motivo de enfado, de disputa. Elkar yasan ta asketsirik, elkarren arteko akarbiderik
baliz. Ol Col 3, 13 (Or MB 136 akarbide; Ker asarre).
ahakargarri, akargarri. Digno de reprensión. --Birao zuri! ez al zera bertantxe ixilduko? --Akarrik ez
egin, agure. Zure itzok onenak baiño akargarriago baitituzu. Zait Sof 89.
ahakari. 1. "Disputeur, querelleur" H. Cf. ahaikari. 2. "(L, BN, S; Darric), braillard" Lh.
ahakarkizun, akarkizun. 1. Motivo de reproche. Akarkizunik nigan ez dakusat bat ere. 'Nihil enim mihi
conscius sum'. Ol 1 Cor 4, 4 (Lç deusetan eztut neure burua hogendun senditzen, Ker ez nau nire barruak ezetan
salatzen). Ta nerera baztertu zan egunetik gaurdaño, ez diot akarkizunik auteman. Ol 1 Sam 29, 3 (Ker ez dot
orren aurka ezertxo be aurkitu).
2. akarkizun. Reproche. Egiazko Gurutzea jauretsi bitartean, Kristok bere erri eskergabeari esaten dition
akarkizun auek, grekoz kantatu oi ziran. Or MB 378.
ahakarraldi, akarraldi. Reproche. Lotsagarri ukek. Setakeri duk. Zentzun geiago, motell... Ta akarraldi
oiek neure buruari negizkion bakoitzeko, ara zer entzun-iduri oi zitzaidan. SMitx Unam 5.
ahakartu (SP, H), akartu (Sal), ankartu (R, S), ankertu (S). Ref.: A (akartu, ankartu, ankertu); Iz R 392.
Disputar, reñir. "Akartu (Sal), enfadarse" A. "Batek ezpadu nai, bi etxu akartren (Sal)" Ib. (s.v. bat). "Ankertu
(S), enemistarse" Ib. "Álkar ánkartu tun, han reñido entre sí" (R-uzt) Iz R 392. v. ahakatu, aharratu. Batak
[erraiten du] liskartzea, bertzeak ahakartzea. Ax 17 (V 8). Komunkixe erorten dra xunto, zomait badaude
ankartruk edo enuxatruk, eta oboroek egiten tei bakiak, xuntagune kontan. Mdg 136. Leku egongiuarengatik,
ankartu zren bi emazte. Ib. 125 (tal vez habría que interpretar a)kar-). Akartzen drenian kau duk kapitanara. T.
Garralda EEs 1918, 122. Abagunea aurkezten danean ebasten du lapurrak, bidekatzen da lizuna, akartzen du
liskartiak. "El pendenciero riñe". Zink Crit 42. Basoko artzañak akartu, / bertantxe gastaiak agertu. Laux AB 46.
ahakarzale. "Reñidor, akarzale" ZMoso 71.
ahakarzio, akarzio. Pelea, lucha. Kan asi zen akarzioa. Kan fan zen baten ta berzien odola, eta azkenik
naparrek lasterkatutzien beltzak, utzirik alorra ilez beterik. Garral EEs 1923, 84.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
14