A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
Aberats-izenean bizi zan aspalditik [...] eta diotenez jokoan irabazia omen zun eskuarteko dana. TAg Uzt 170.
Ez izanikan ere aberats modurik / ez nabil zu bezala, burua galdurik. Xa Odol 148.
(Con vbs. como aurkitu, geratu, jarri, etc.). Cf infra ABERATS EGON, ABERATS BIZI. Aberats arkitzen
naz ni ta ondasundun ta baten ere beharrik bage. Mb IArg I 82. Zure amorio guziaz ni aberatsago utzitzeko. Cb
Eg II 79. Erdu ordu onean aberastuten nire arimea. [...] O Jauna! ze aberats geratuko nasan Zugaz! Añ EL 1 160
(EL 2 173 aberats geratu). Kristobalgatik gaude / aberats jarrita / Bere alabantzan jo / Dezagun musika. AB
AmaE 161. Ondo da dotea, / Baña, lendik aberats daukagu etxea. Ib. 420. --[Eta Anjel] aberatsa etorri al da? --
Izugarri!! Baeki ark ekarri dituanak. Apaol 39 (112 joan bezin aberatsa zetorrela).
2. (Lar, Dv). (No aplicado a personas). Rico, abundante en cosas de valor. "Valioso, rico" Lar. "Etxe
aberatseko umea, enfant de riche maison" Dv.
Tr. Documentado en autores de todas las épocas y dialectos.
Emaiten drauzkigula zerutik uriak eta sasoin abratsak. "Saisons fertiles". Lç Act 14, 17 (He fruitutako sasoin
onak). Presente bat guzis abaratsa eta balore anditakoa. Ber Trat 30r. Kontu dagigun diozu saindu Induljenziez,
/ Thresor handi eta aberats Zerutik isuriez. EZ Man I 24. Alferrik beraz altxatzen tuzte gora bihotzak, / Eta
alferrik egiten hain aberats emaitzak. Ib. 112s. Urrezko buruteak / Diamant aberats eta perleriaz betheak. Ib.
88. Baldin egin baliz euskaraz hanbat liburu nola egin baita latinez, franzesez edo bertze erdaraz [...] hek bezain
aberats eta konplitu izanen zen euskara ere. Ax 19 (V 10). Hain da gauza handia eta aberatsa, orai eskuen
artean dugun denboraren orai haur. Ib. 157 (V 105). Gizon hura ethorki noble eta aberats batetarik sorturik. SP
Phil a) 4r. Ibaiek untzi handiak eta marxandiza aberatsak garraiatzen tuzte. Ib. 242. Bestitzen baitzen [...] soin
berregin eta aberatsez. Arg DevB IV. Eta bere galtzia uste du reparatuko diala, urtia jin badadi aberats eta
prospero. Tt Onsa 69. Ohoriak, bizitze luzia, ezkonze aberatsak. Tt Arima 17. Zeruan diren ur aberats / eta
ihintz sakratuak. Gç 206. Aitak, promes aberatsak / erakutsirik obretan. Ib. 25. Presentik aberatsena. Ib. 79.
Hunek ere gisa berean erakutsi tu bere naturaleza onaren efetu aberatsak. ES 190. Tresor aberats bat da
adiskide leial bat. Mih 67. Egin ahal diotzoketen present aberatsenak. Ib. 102. Orra bada nolakoa zeruko
jauregi [...] Nork ez du, bada, sartu naiko hau bezain etxe aberats betiko atsegindun batean! Mb IArg I 241.
Orai urthe agor bat badut, gero sasoin aberats bat uste dut. Brtc 138.
(s. XIX). Darua bada etxera, / Eta emen emotera / Andiki janarijak, / Aberats ta ugarijak. Mg PAb 98. Euren
euskerea zala ain aberats ta apaingarria. Ib. 218. Osoki Jainkoaren gogora iragan duzunean. Hura da giristino
batentzat egun ona, egun ederra, egun aberatsa. Dh 218. Ezta, ez, Indietako bazterretan arkitzen [...]
diamanteen meatze aiñ aberats, aiñ ugari, ta baliotsurik. AA III 363. Euskeria berez aberatsa da. fB Ic I VIII.
Gizon bat nai emakume bat da asko, etxe aberats bat pobretuteko. fB Ic III 350 (v. tbn. etxe aberats en contexto
similar en It Fab 26, Alz Bern 49, And AUzta 62, etxe aberats edo jauregi eder en VMg 12, etxealde aberats y
jauregi aberats en TAg Uzt 10 y 173, etxe leñargi ta aberats en Etxde JJ 17). Preparatzen diote premuntza
aberats bat. Jaur 384. Nork debekatzen ditu biltzera joaitetik errekolta bat hain errexa eta hain aberatsa. Ib.
397. Alaja aberats anitz. Izt C 485. Kargamendu aberats bat. Ib. 482. Meatze aberats au agertua izandu zan
[...]. Ib. 67 (v. tbn. 55). Eta gibeleko ire abenikoa / Hain aberatsa eta llilluratzekoa. Gy 227. Sarthu zen bada
azkenean / granera aberats batean / han [...] egiñ zituen aseak. Ib. 208s. Othardietarik heldu diren urak, ur
aberatsak dira. Dv Lab 106. Udazkenean, erle aberatsei khentzen zaiote beren onthasunetik zati bat. Ib. 298.
Urthe ortzitsuetan direla uzta aberatsenak. Ib. 74. Ez othe dire loreak hastean bezain eder, [...] hedoiak aberats,
bihiak gordo, zuhamuak zardai? Hb Egia 41. Soineko aberats batzu. Laph 36. Jaun gazte bat, itxura
aberatsekoa. Ib. 85. [Aita Sainduak] bothererik hedatuenak eta benedizionerik aberatsenak eman ziotzan. Ib.
194. Boluntariyuak dauka / suerte aberatsa, / nik aditzia dedanez / ez ala ere eskasa. JanEd I 74. Gordetzen zan
oraindik, kristalezko ontzitxo batian San Franziskoren zaurietako odol gordiña, Santuak bidian erabilli izandu
zuan makilatxua, eta beste onelako gauza aberats asko. Bv AsL 160. Jatorri on eta aberatseko galai batek. Ib.
110. Ezkontze handi bat eta aberats bat eginik. Ip Hil 74 (v. tbn. ezkontza aberats en Ardoy SFran 67, boda
aberats en Tx B I 257). [Zonbat den] guretzat probetxos, aberats eta nasai [Meza saindua]. Arb Igand 93. Bai,
hizkuntza aberatsa da Eskuara. Eta zer erran haren itzuli trebe, zalhuez? Ib. 15 (v. tbn. 19). Kantu eder hek,
aldareko aphaindura aberats hek. Ib. 128. Eta horra non [Jainkoak] laguntzarik aberatsenak hitzemaiten
derauzkigun. Ib. 65. Bere gaztelu eder eta aberatsetan. Elsb Fram 180. Zerbeitek barnetik erraten zion, han
hatzemanen zituela, Europa guzia bezen zabal eta aberats, eremu batzu. HU Aurp 50. Laguntza eta sari
aberatsenak zagizkoten, bai Frantziako, bai arrotz herri aldeetako buruzagiek. Ib. 76. Mesede guztiz aberatsak
eta ugariak. Itz Azald 169.
(s. XX). Aren gañean [...] estalpe zuri aberats bat goitik ebala, Maria Donearen urrezturiko jarlekua. Ag Kr
216. Han azkar atxik nitzazke hok [eskoletxeak], apainduak, aberats, erakusteko behar diren zer guziez dun. JE
Bur 50. Gure arbasoen jakitatea, guk uste baiño aberatsago dena. FIr 161. Xeheki ikuskatzekoa litake halaber
kapera guzia, hain delakotz begikoa eta aberatsa. JE Ber 60. Ondare aberatsa artu zun [...] gurasoengandik.
TAg Uzt 16. Gaztetango dirdaitasun aberatsa zerbait [...] lausotu zitzaiola. Ib. 66. Beste iñork baño biotzondo
aberatsagoa erakutsiko zuan. Ib. 161. Estadua aberats, gizon bakotxa txiro ta arlote. Eguzk GizAuz 65. Josepek
zazpi urthe aberatsetan erresumako selhauru guziak bethe zituen bihiz. Zerb IxtS 27 (v. tbn. 100). Beude zuretzat
mai aberats yoritsua. Zait Sof 21. Gizonen bihotzaren ezagutzaile aditua zen Isabela, ohart-ikasi aberats baten
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
137