A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
(Con suf. de comparación -ago). v. aberatsagotu. Eta emaiten ezpadute, bihotz gogor badira, eztira
hargatik aberatstenago, probetzenago baizen. Ax 233 (V 156). Eta haien lanaren ekoizpenak lurjabea
aberastenago zuelarik, berek behar gorrian zirauten. Mde Pr 236.
(Part. en función de adj.). Zoiñen bidez gure hildo aberatstuek, / Bertzela huts lagozkenek, / Gizoner baitaie
emaiten, / Kario aldiz hoier saltzen. Gy 262. Zorri aberastuaren ezyakin eta arrokeria. GMant Y 1934, 330.
(Con complemento instr.). Colmar(se) de, llenar(se) de, enriquecer con. Hire ezagutzean entreteni eta
abanza ditezen hire benedikzione spiritualez abrasturik. Lç Ins A 8r. Arren bada bethe zazu ontasun mundukoez
[gure egoitza] / Halaberki aberatsten duzula Zerukoez. EZ Man II 106. Zeure konzientzia barurez, othoitzez eta
hunelako debozino onez aberats eta eder ezazu. Harb 155. Garbi diazadazu neure arima, zeure amorio gozoaz
bethe eta berthutez aberats. Ib. 384. O grazia guziz doatsua, gogoz pobre dena bertuteez aberatsten duzuna, eta
hainitz untasunez aberatstua bihotzez humil egiten duzuna! SP Imit III 55, 5. Zeruko onez nahi baduk / Mundu
huntan aberastu, / Sakrifizio dibinoa / Ungi behar duk aditu. Gç 38. Baldin gutizios bazarete loriaz aberasteko,
eskoletako urre meatzetan enplega eta trabailla zaitezte. ES 188. Iskribatzaillea beti hari da predikatzen [...]
argitasunez Elizaren aberasten. Ib. 150. Graziaren urrez aberasturik [...] gelditzeko. Mb IArg I 86. Filiztinek
eskuetan izatu zuten Jaunaren arkha; aberatstu ere zuten bere dohañez. Mih 3. Zeruko tresorez guzia aberastua
zinen. Brtc 86.
(s. XIX). Aberastu egizu nire arime beartsua zeruzko ondasunez. Añ EL 1 165. Bethi othoitzean [...] Izpiritu
seinduaren dohainez geroago ta gehiago aberastuak izateko. Dh 65. Penaz dago aberatstuta; baina munduko
ondasunez ondo pobretuta. fB Ic I 73. Oh antxiñako filosofo, leku [...] bakarreen billa zenbizanak biotz, ta gogo
baketsubakaz zentzunak argitu, ta jakiturijaz aberastute arren! JJMg BasEsc 155. [Gregorio hamahirugarrenak]
aprobatu zuen [kongregazionea] eta aberastu hainitz indulientziez. JesBih 389. Lehiatu da aberastera
[Birjinaren] bihotz saindu hori dohainik gorenez. Jaur 369. Hain ederrak egin eta dohain guziez aberastu zintuen
aingeruei [...]. Dv LEd 103 (Cb Eg II 53 añ ederrak, aberatsak ta zure doaiez beteak zirala). Oi Maria, zure
bihotza graziazko dohainez aberastua da. Ib. 278. Kastutasun aiñ garbi ta aingeruzkoz edertu ta aberastuta
utzitzen zuela, ze geroztik etzuen egundaño [...] tentaldi ezonestorik senti izan. Aran SIgn 12s. Bestela pobre bizi
naiz bañan / pekatuz aberastua. Xe 347. Ama orri begira / an geunden poztuta, / urrez da graziz an da- / go
aberastuta. PE 111. Orren despreziyuak / ez daude aztuta, / arro dabill orgulloz / aberastuta. AzpPr 48.
Zerratürik dira, zilharrezko, ürhez eta perlaz aberastürik den untzi eder batian. Ip Hil 100.
(s. XX). Zeruko Erregiñak ontasunez eta umiltasunez aberasten zion anima! Goñi 59. Aspaldiko hiria. [...]
Lehengo edergailuen gainera, karrika zabal eta jauregiz aberastu berria. StPierre 26. Otoitzak, batez ere
barkamenez aberastutakoak. ArgiDL 124. Eta egin bedi esatea asko izan zuan [...] lurra landare mota guzitaz
aberastutzeko. Inza Azalp 35. Jarri nintzen hanpatua, / Soinekoz aberastua, / Nere buruaz hartua. / Altxa-lilia
udan bezala / Nere nahiz altxatua. Etcham 97. Janzki ederrez / aberasturik / jarten dauz baso, zelaiak. Enb 175.
Zuk ordainez, Murtuts maite maitea, fruituz aberastuko gitutzu: sagarrez, udarez, [...]. Lf Murtuts 8. Abram,
artaldez, urrez ta zillarrez oso aberastuta ziyoan. Ol Gen 13, 2 (Dv aberats zen urhezko eta zilharrezko
ontasunez). [Euskal-Herria eta Japonia] beren otoitz kartsuez, Mugabure, Lissarrague eta León Gracy batzuek
aberastu dituztenak! Zerb Azk 42. Basoak ostoz aberastu dira; ta txorien kantak, ez dute itzalen kezkarik. NEtx
LBB 194. Asko ikusten ditut daudela / izkuntzaz aberasturik, / ez baidaukagu bat ikastetik / bestea zertan azturik.
Uzt Sas 291. Etxe hori [...] beilarien otoitzek aspaldian dute saindutua, eta Jainkoaren Amak ardietsi graziez
aberastua. Ardoy SFran 131s. Zeruak neurri-gabeko doaiez aberastutako arima batek. "Un alma en quien el
cielo puso infinita parte de sus riquezas". Berron Kijote 150. Frantziatik jin ginen / zer nahi den gostarik /
ginituien erresursa / guziak xahuturik: / Montebideon gira orai / xagrinez aberasturik. Balad 244.
v. tbn. Mercy 13. Zuzaeta 79. Monho 78. MarIl 84. JBDei 1919, 292. Zait Sof 58.
(Con sociativo). Zeinbat eta sarrijago jan nagizun [...] onoidade edo birtute geijagogaz aberastuko zaitut.
Astar II 233. Baña, zeren biarra eukan salbagilliak? Ez grazijarena, zerren ezin eukian galdu; ez arimako
ondasunena, zerren eguan guztijakaz aberastuta. Ur MarIl 104. Bada ainbeste barau, damukizun, birtute ta
merezierarekin aberastua zegoan ezkero, santua zala iñolaz ere. 'Tan rico en'. Aran SIgn 24. Aita Santu
Erromakoak guztiz asko aberastu izan dabe Errosario Santua euren parkamen zenbatu ezingarriakaz. Itz Azald
70 (v. tbn. otro ej. en la misma pág.). Iñorenagaz aberasturiko izkuntz asko dakusguz arro ta lerden. Ag Kr 8.
Pharte izaitekotzat bilkhua saindu hau aberastua den indulientzietan. JesBih 432s. [Erabiltzen duen euskera]
Bizkaikoa dala bere muiñean, beste lekuetatik aberastutako gaiekin zerbait osatua ta zabaldua bearbada. Vill in
Gand Elorri 19.
"Heder. Aberastu nabe, litm., me han enriquecido (V-m). Se dice cuando uno huele algo humano
desagradable: un cuesco" A EY III 299.
- ABERASTEAR, ABERASTER (BN-arb ap. Gte Erd). A punto de enriquecerse. "Aberaster zelarik hil da (BNarb)"
Gte Erd 265 (junto a ia ia aberastuan, ixa aberastuen, etc., de otras zonas).
- ABERASTUAN. (Precedido de ia (ia)). A punto de enriquecerse. "Ia ia aberastuan zegoela, il egin zan (Gazp),
ixa aberastuen euela il zan (V-gip)" Gte Erd 265.
- ABERASTU-BERRI. Nuevo rico. Etxeko liburutegirako liburuak metroka erosten dituzten aberastu-berrien
neurriko burubidea iruditzen zait hori. MIH 209.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
135