A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
- ABENDU-HILABETE. Mes de diciembre. v. ABENDU-HIL. Sekulan ez dut ahantziko, Abendu ilhabeteko
arrats hura. Lap 17 (V 10).
- ABENDUKO DENBORA. Adviento. --Zer señalatzen deikü Abentüko denborak? --Abentüko laur astek
señalatzen deizkie Mündiaren Salbazalia jin beno lehen igaran ziren laur mila urthiak. CatS 95. Abendoko
denboran. [...] Eguberriraino. Arb Igand 219. v. tbn. Abendoko d.: Dv LEd 31. Abentüko d.: UskLiB 163.
- ABENDUKO HIL. Mes de diciembre. v. ABENDU-HIL. Milla sei eun ta amargarren urteko abenduko
illaren seigarren egunean. Izt C 452 (v. tbn. 456). Abenduko illaren / ogei ta laubean. NEtx Antz 110.
- ABENDU SAINDU (abendo saindu VocBN, Dv). "Avent, terme de dévotion, mois consacré à la piété"
VocBN. Ezta desprezio egiten gurasoaz, errietako buruaz, Abendu Santuaz? AA III 516. Abendu Santu onetan
/ Kristoren jaiotzian [...] Guztiok poz gaitian. Balad 193.
- ABENDU TXIKER (abentu txiker Sal, R ap. A). Diciembre. Vidankoze 1903 abentu txikerreko 29na. Mdg
129. Orai xa kontan baratan naz aiketa abentu txikerrekoaraino. Ib. 129.
- BIGARREN ABENDU (Ae, Sal; abendo Sal; abentu R-is-uzt), BIGARNABENTU (R). Ref.: VocPir 336; A
(bigarren); EI 319; ContR 515; Echaide Nav 66. Diciembre. Baia bigarren abenduan ta izotzillian gaba kain
luze, nola... ZMoso 36.
Etim. De lat. adventus (Christi); cf. occit. mes de l'avent, bearn. aben(t).
2 abendu (V-m-gip). Ref.: A; Etxba Eib; SM EiPaj 274. Milano. "Los Bascongados llaman al milano, ave de
rapiña, abenduba" Ast Apol 394s. "Ave de rapiña que se cierne inmóvil y en equilibrio sobre la presa" A.
"Abenduak eruan deskuz txitxarik geixenak" Etxba Eib. "Gavilán" SM EiPaj. v. miru, TXITA-LAPUR. --
Kasatik etorrela ikusi aut. [...] Ezer il dok? --Bai ... Abendua. SM Zirik 71.
- ABENDU ARRE. "(V-m), gavilán pardo" A.
Etim. En relación seguramente con cast. port. abanto. v. DCECH. Desde luego, Abanto, pueblo de la costa
vizcaína al oeste de Bilbao, nada tiene que ver con ésto.
abenida. Avenida. "Champs Elysées" abenida argitsutik. Txill Let 114s.
abeniko (A, Dv; -oa det., SP, Lar Sup, Izt 17v, H), abenitkoa. 1. Arreglo, convenio. "Abenikoaz minzatzea
(Ax), parler d'accommodement" SP. "Avenencia" Lar Sup e Izt 17v. "Accommodement, accord" H. "Arreglo,
acomodamiento" A. Pouvreau, Duvoisin, Harriet y Azkue citan a Axular. v. ongoa, ongunde. Eztugula
halaber kontuan, pisuan, neurrian, sal-erosietan, abenikoetan eta bertze hartu-emanetan falseriarik edo
enganamendurik egin behar. Mat 115. Ordea, o Iauna, etzaiteala ene kontra hauzitan sar, dagigun biok
abenitkoa bat eta abenitkoa hura izanen da ene faboretan. Harb 137. Hala da halaber erhokeria ez ttipia, kolera
handi batean itsutua eta irakitua dagoenari, hala dagoenean, abenikoaz mintzatzea, bere etsaiari barkha diazola
erraitea. Ax 302 (V 201). Eta hala baldin haserre direnen, eta hauzitan dabiltzanen artean, ongunderik eta
abenikoarik egin nahi baduzu, ez berehala lehenbiziko egunean ekhin. Ib. 302 (V 201). Ez dira inoren "amaren
hizkuntza", hiztunen gainetik dagoen lege, egiune edo abenikoari dagozkie. MEIG VI 67.
(Con -zko, adnom). "Abenikoazko gauzarik erraiten bazaio, si on lui dit aucune chose d'accommodement" SP.
Aitzitik baldin orduan nehork halako gauzarik, abenikoazkorik, aipha badiazo, aiphatzeaz beraz ere
errabiatzen da. Ax 302 (V 201).
2. (Dv y H, que citan a He). Aviso, advertencia. "Avis, conseil" H. Huna bada, Philotea, abeniko handia eta
abisu inportanta. He Phil 300 (SP 299 abisu handia). Adiskidetasun gaixtoen kontrako abeniko abisuak. Ib. 305.
Uste dut ezen justu dela [...] atzarraz zaitzatedan ene abenikoez. He 2 Petr 1, 13 (Lç adbertimenduz, TB
abisamenduz).
- ABENIKOETAN IZAN. "Abenikoetan dira, ils sont aux accords" SP.
Etim. De abenit(u) (REW 218) + -goa > abenitkoa > abenikoa.
abeniko. v. abaniko.
abenitu (S ap. Lh; SP, Aizk). Ponerse de acuerdo. "Convenir, s'accommoder" SP. "Avenirse" Aizk, que cita el
DT de Larramendi, pero en éste sólo hay abeniko. v. hitzartu. [Gizona eta emaztea] abenietan badira bere, /
ezta faltako kargea. Lazarraga 1196r. Zer ikhuskizun du bada spirituak haragiarekin? Nolatan abenituko dira
biak elkharrekin? Ax 476 (V 308).
abenka (O-SP 221, Deen I 190, Dv, H, A, T-L), obenga (V-ger ap. A), obenke (Lar, H), orenka (AN-gip ap. A).
"Auenkak, les échelles de corde pour monter le long du mât d'un navire" O-SP 221. "Escalas de cuerda" Deen
I 190. "Obenques en el navío, obenkeak" Lar. "Échelles de cordes attachées aux mâts des navires" Dv, que cita a
O. "Auenkak, obenques (O ms.). Es avenkak o abenkak, con ortografía de la época" A. "Hauban, abenka" T-L. v.
estaia. Mastak zeruari buruz xut zauden abenkek zituztela finki amarratzen. GAlm 1961, 53 (ap. DRA).
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
128