A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
Zab Gabon 47. Abe Maria arrendu edo errezatuaz. Urruz Zer 57. Arantzazuko Amari Abe Maria bat mutill ura
zuzendu zediñ. Ag G 98. Beste orrenbeste abemari, salbe ta kredo. Berron Kijote 188.
v. tbn. ZBulda 25. Zuzaeta 109. CatAe 4. CatSal 5. CatR 39. Abe Maria: Mat 182. EZ Man II 30. Harb 163.
FPrS 30. Hm 80. SP Phil 54. VJ 88. SermAN 2r. El 5. Iraz 26. Cb Eg III 351. Lg II 101. CatLan 77. Mercy 8.
DurPl 106. Monho 74. Añ LoraS 164s. fB Ic I 8. Astar II 115. CatB 38. UskLiB 81. CatLlo 5. CatBus 58. Ur
MarIl 26. Legaz 10. Arr May 23 (148 Abe Mari). AB AmaE 361. Apaol 85. Ip Hil 73. CatJauf 102. CatUlz 13.
Kk Ab II 169. Balad 186. Abemarie: CatUt 57.
Abe Maria bezela / dira auek egiak / arrautza ainbat badira / dama orren begiak. "Como el Ave María, éstas
son verdades". A EY IV 35.
2. (V-arr, G-azp), aremaia (G-nav), aimaria (G-azp-to). Ref.: AEF 1924, 48; Ond Bac (aremaiaik); Gketx
Loiola (ave-mariak). Hora o toque del ángelus. (Se emplea casi siempre en pl.). "Ai marik, toque de ave-marías
del anochecer (G-to)" AEF 1924, 48. "Abemariek, toque al anochecer (V-arr)" Ib. 118. "Aremaiaik eztau jo, no
han tocado el Ángelus" Ond Bac. "Abe-Mariak. (Aimariik, Aimariak), toque vespertino del Ángelus. Abe-mariak
jo dute; abe-mariak ari dira" Gketx Loiola. Cf. ARGI-EZKILA. v. ABEMARIKO, abemarietako. Emazte
abe mariak joitean / aiz edo etsen edo ber bidean. O PrASJU 375. Ama semeak batzuetan, banaka besteetan
etortzen ziran. Illunze edo Abe Marietan. Cb SIgn 41. Plazako naasteko dantzaak abemarijetan geratuten
dirianak. fB Olg 44 (71 abemarijeetan). Tanbolina abemarijeetan isildu arren, zeinbat juaten dirian etxera,
gabak denporaak emon bagarik? Ib. 62. Orain enaz egoten / etxeti kanpora / Abe Marietatik / ordu lauren gora.
Azc PB 258.
3. "Aimariak, nombre de un juego infantil (G-goi)" A EY IV 274.
- ABEMARIA ETA SANTAMARIA ARI, IBILI. Or ari dire Abe Maria ta Santa Maria (AN-ulz). 'Iñoiz
bukatzen ez diren otoitzetan ari diranez esaten da ori, eta bai elkarri zernai esaka ari direnez ere'. Inza NaEsZarr
955. Or ari ttuk beti, abemari ta santamari! (AN-larr). 'Batek au, ta besteak bestea, alkarri esanka, ixiltzen ez
dakienaz esana'. Inza EsZarr 147. Zerok ibilli zerate, abemari ta santamari! (AN-larr). 'On eztena alkarri esanka
ibilli diranaz'. Ib. 147.
- ABEMARI-EZKILA, AIMAI-EZKILA (AN-gip). "Campana del Ave María (AN-gip)" AEF 1924, 6. v.
amezkila. Orenak iotzean. [...] Abe Mari ezkilletan. EZ Eliç 19. Biaramonean, sankristauak eliza ireki, Abe
Mari ezkilla jo eta [...]. Zab Gabon 99. Aitzen da ermitako / Ai-mari eskilla. RArt EE 1889b, 233.
- ABEMARIAKO OTOITZ. Avemaría (oración). Zertaz egina da Abe Mariako othoitza? CatLan 73.
- ABEMARIKO (aimariko G-to ap. AEF 1924, 79). Hora o toque del Ángelus. "Aimarikua, toque a la noche (Gto)"
AEF 1924, 79. v. abemarietako. Abe-Marikoan gau-ezkillak dulun. SMitx Aranz 142. Abemarikoa
aspalditxo jo din. NEtx LBB 15. Abe Marikoaren kanpai-otsa dator. Ib. 196. Eliz-kanpaiak aidea urratuz / jo du
Abemarikua. Ib. 349.
abemariaka. Diciendo avemarías. Eskalientzat dana bear [...] ta Abe Mariaka zetorren landerrak iruntzi
Malenen piper-opil ta garapaioa! Ag G 135.
abemarietako, abemaritako. 1. (Pl.). Oración del ángelus. Esan arretaz Abemaritakuak kanpaiak
orretarako ots egin daruanian. CrIc 42. Aita guria ta Abe Mariya [...]. Abe Mariyetakoak. [...]. CatLlo 99
(CatBus 59 Abe Mariyetakuak). Abe marijetakuak errezetan. Ur MarIl 58. Errezau baga egunean iru bidar Abe
Marietakoak, kanpaiak joten dabenean. Itz Azald 203.
2. + abemaritako (G-azp), abemariteko, aramaitako (V-gip), aremaitako (V, G), aimaritako (G-azp). Ref.: A
Ezale 1897; Etxba Eib (aramaittako); Gketx Loiola (ave-maritakoak); Elexp Berg (aremaittako). Hora o toque
del ángelus. (Se emplea tanto en pl. como en sg.). "Aremaitakoa (V, G), ta Abe-Marietakoa bat dira: illuntzean
Andra Mariari arren egiteko ioten dan txiliñari esaten iako" A Ezale 1897, 150n. "Aramaittakua, la hora del
Ángelus" Etxba Eib. "Aramaittakua izan da eta oiñ umiak lotara" Ib. "Ai-maritakoa jo dute" Gketx Loiola. "La
hora del rezo del Avemaría --Ángelus-- al anochecer y las campanadas consiguientes. Antiguamente se tocaban
tres veces: al alba, al mediodía y al anochecer" Elexp Berg. v. abemaria (2).
Gox eguerdi arratseetan Abemarietakoak yot-orduan parkamenak irabazten dira. Añ EL 2 242. Tan, tan, tan,
ari zan joten Abe Maritakoa San Blasko kanpaia. Apaol 85. Illarra atzo ixan tzan aremaittakuetan. A BGuzur
137. Goizeko, eguberdiko eta iluntzeko abe-mariyetakoetan, gogoratuten dogula geure Erostearen ezkutapena.
Itz Azald 70. Aremaittako txiliñak ots egin daijanian. Ezale 1897, 330b. Torreko txilinak aremaitakoa iota
gerotxuago, eldu zirean goizeko iru neskatillak. A Ezale 1897, 149b. Jo eban abemaritakoak. Ag Kr 58. Eleiz
kanpaia aimaritakoa jotzen ari zan. Elizdo EEs 1913, 121. Musean ari direnak aimarietakoa entzuten duenean,
iru Abe Maria errezatzeko, kartak mai-gainean uzten ditue (G-goi, S). A EY I 460. "Aremaitakoak
(Avemarietakoa esan izango zan lenago), eguerdian ta iluntzean yoten dau. "La campana del ángelus". Ib. 200.
Gure aurrekoak etziran joaten oraingo gazteak legez Abemaritekuetan (erromerijara): orain Abemaritekuetan
joan eta gaberdian etxeratu, edo goizaldean (V). EgutAr 22-11-1960 (ap. DRA).
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
125