A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
abeltzain (-lz- L, BN, S; -lz- Dv (S)), aberezain (L, BN, S; Hb ap. Lh, Dv), abelzai (G-to, AN-gip; Lcc, Aq
237), aberezai, abrezain (Urt I 424), abrezai (R). Ref.: A (abelzai, aberezain, abrezai); Lh (abelzaiñ, aberezain);
Lrq (abere). Pastor. "Pastor, abelzaia, arzaia" Lcc. "Dulero" Aq 237. "Pâtre; celui qui garde le bétail dans les
exploitations rurales" Dv. "Pastor de ganado mayor" A. "Gardeur de troupeaux" Lh. "Abelzáñ, sens exclusif:
vacher" Lrq 21.
Eta etxen, aldirietan edo bortian abelzain diratianian. Bp I 107. Behin abelzainak etxolara agertu zirenean.
ES 384. Etxeetako abelzain, basoetako ikazkin [...]. Izt D 2. Huna zertarik Liburnako aberezainak ezagutzen
dituen behi onak. Dv Lab 245. Bere aitaren ondoan etxe-lanetan, eta abere-zai ibiltzea zan onen eresia. Lard 30.
Irri-karkailaz jokhatu zitzaion abere-zain bat. Laph 171 (171 abel-zain). Nausiak abelzain egonarazi zuelakotz,
loa nausitu zitzakola. Prop 1886, 32. Lehen, Ezteren alde hau / bazka-leku omen zen. / Artzain eta aberezain, /
bertze nihor ez baitzen. Etcham 110. Abeltzañak edo unaiak ederto irabazten dabela. Kk Ab I 52. San Chamas
aberatsaren perian izandako iru abere-zain dire. Or Mi 67 (69 aberezain). Alaxe igaro zun urtealdi bat aberezai.
Etxde JJ 225. Pastorala hitzak latinean du bere erroa; artzain edo abeltzainari eratxiki gauzez erraiten ohi
zen Erromanoen egunetan. Lf in Casve SGrazi 7.
v. tbn. Prop 1889, 242. Aberezai: JMB ELG 63. Eusk 1956, 191. Aberezain: Zerb IxtS 17s.
abeltzaintza, abereza(i)ntza (-zaintza L ap. Lh, que cita a Hb). Cuidado del ganado; ganadería. [Jakoben]
semeak abere-zantzan zirala. Lard 45. Orixe dok, abeltzaintza ori, bixibide ta irabazpide egin-egiñekua iretzat.
Kk Ab I 53. Ni baino askoz trebeago baitzera abere-zaintzako jakintzan. Mde Pr 58. Nekazaritza eta abelzaintza
sortu ondoren. MIH 285. Nekazaritza eta aberezaintzaren berri jakitea. MEIG III 113. En DFrec hay 5 ejs. de
abeltzantza, 1 de abelzaintza y 1 de abelzaingo.
abeltzale, aberezale. 1. Aficionado a los animales. Aberezale ez den laboraria ez da laboraria. Dv Dial 60
(It abereari ederretsitzen ez dion nekazaria, Ur ganadu zalia ez dan nekazarija, Ip aberia maite eztian
laboraria). Abere-zale andia izan naz ni beti. Gogoan dodaz oraindiño, ume nintzanean, bildotsakaz-da, txakurkumekaz-da
egiten nebazan olgeta-barreak. Bilbao IpuiB 261.
2. Ganadero. Egi auen ezagutzatik onura aundiak atera dituzte abeltzaleak eta baratzaleak, abere ta [...]
endak obetuaz. Zink EEs 1926, 50. [Gipuzkoako] baserrietan, aberezaleak abere mota abek bear lituzke euki
batez ere: abelgorria, zerriak [...]. NekIr 70.
abelu. v. aburu.
abelume (-lüme S ap. Lh), abrume (Lar, Hb ap. Lh). "Ganado menor, elumea, abrumea" Lar. "Agostizo, -a
(adj.). Se dice de algunos animales que por haber nacido el mes de agosto son débiles y enfermizos. Dagenilean
jaiotako ume (abelume) makal elberak" A DEV. "Petit de bête" Lh. v. ABERE-KUME.
abelumenka. v. aburumenka.
abelumenta. v. aburumenta.
abelungarri. v. ABERE-ONGARRI.
abelzai. v. abeltzain.
abemaria (V-gip ap. Etxba Eib y Elexp Berg), abemari, abemarie. 1. Avemaría (oración). "Iru abe-Marixa
errezau zituan ermittako ataixan" Etxba Eib. v. agurmaria. Tr. Documentado tanto al Norte como al Sur
desde los primeros textos. Al Norte (salvo en la tradición suletina) comienza a ser sustituido por Agur Maria a
mediados del s. XVIII, generalizándose a partir del s. XIX. En la tradición meridional, Abe Maria predomina
hasta comienzos del s. XX. Hay Abe Mari en Bilintx (40), Zabala y Arrue.
Eleizara juen oi naiz; / egin oi det bekatu: / Abemaria asi baize, / ezin oi det notatu. Lazarraga (B) 1204r.
Zeren unsa orhit ziten nizaz ama eztia, / Gogo honez erranen dut zuri abe maria. E 81s. Abe Maria eta Salbe
Rejinea. Cap 40. Jakin paterra, Abe Maria, Kredoa, Jinkoaren eta Elizaren maniak. Bp I 64. Eun da berrogeta
amar Abe Maria. Urqz 7. Abemaria da Salbea esaten doguzanean. Arz 41. Abe Maria edo Agur Maria. CatBurg
4 (v. tbn. glosado con Agur Maria en Ub 164 e Itz Azald 69). Errezátu irur Abe Maria. LE Prog 102. Erratzu
pater eta Abe Maria. Brtc 10. Gauoro iru Abe Maria errezatzea. Mg CC 193. -- Esan dagijala Abe Marija. --
Joanis, esaizu agur Marija zuk esan daroazun legez. Mg PAb 157. Abe Maria errezatu oi degu. Gco I 455. Aita
Gurea, Abemaria ta Salbea. AA III 400. Zeinbat Abe Maria / bere bakarrean / galtzen dituz atsoak / ardien
atzean! / Ardia atrapatea / ezta izaten errez. Azc PB 67. Asi zuten errosarioa. [...] Eta Abe Mari bakoitzean [...].
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
124