A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
Larz Iru 32 (Lek amon egin). Bere oseba Pedrok Guillerma amatxiren ganik ukan zuen etxe gotorrari. "Sa
grand-mère". Ardoy SFran 84. Gaia da: amatxiren eskuak, amonaren eskuak. J.M. Lekuona in Xa Odol 343.
Beste amatxi asko ikusi izan ditut han-hemenka. / [...] / semeatxiak hain maite baitu esku horien fereka. // Ene
amatxik mundu guzian ba ote zuen berdinik? Xa Odol 343. Ene amatxi zendu maitea Auritzberriko izanik, /
napartarraren odol kartsua zainetan senditzen dut nik. Ib. 261. En DFrec hay 7 ejs. de amatxi, 6 septentrionales.
- AMATXI-LAGUN. "Amatxilagun (Hb), compagne de marraine" Lh. Luzaiden aitatxi ta amatxik,
bataiatzean, aitatxi-laguna ta amatxi-laguna eramaten zituen. A EY I 187.
- AMATXI-LORE. "Capucine grande (Tropoeolum), [...]. Laphurdiko etxe aintzin hainitzetan ikus ditake
landare zango mehe hau paretari gora joana. Horren lore gorrasta biribilek atsegin egiten dute begieri" Zerb GH
1932, 90. Eltzekariz aberats eta lorez aphaindurikako baratze batean jarri niz, amatxi-lorez eginikako itzalpe
batean. GAlm 1962, 37 (ap. DRA).
- AMATXI-OPIL (B). Ref.: A; Izeta BHizt2. "Pan especial (generalmente triangular) que las madrinas regalan a
sus hijos por Pascua de Resurrección" A. "Aurtengo amatxi-opile gan den urtekoa baño obea" Izeta BHizt2. v.
garapaio, tortel.
amatxo, amatxu. 1. Dim. de ama. v. amatto. Amatxok gero egingo deutsa / aia semetxoari. Acto 469s. Eta
nun trilletan dan sukaldeko atea, / Zabaltzera joakon amatxo atsuaz. AB AmaE 378. Tubal aita naiz, zerutik
nator / amatxo osatutera. Ib. 11. Ta zeiñ aitatxo ta amatxo baiño geiago? Ag AL 153. Euren amatxo negarrez
etorrela ikusi ebenean [...]. Ib. 156. Aurtxoa berriz galdezka dabil: / Amatxok zer du begitan? JanEd II 107.
Amatxok maite duan lez bere semea / artzaiok maite dute beren artaldea. Jaukol Biozk 96. Atozkit semetxu, atoz
amatxoren / magalera. Ib. 76. Ixan zaite, oi neure neskatil argija! / maitatzen dodan amatxu baxen leguna. Laux
BBa 46. Bai, bañan ezin aztu det nere amatxo zana. Lab EEguna 113. Ene amatxu galdutiagaz / Batera galdu
dodaz danak. Enb 165. Amatxok gero / biguin koxua / emango ta egin llo-llo. EA OlBe 29. Onezkoak egizkizu
amatxorekin. Etxde AlosT 63. Amatxoganako dezun erdeñu ta zapuzkeria aditzera eman nai nizun. Ib. 63. Nere
amatxo maite maitearentzat eta nere arreba Kataliñentzat. JAIraz Bizia 88. Nik eginen diot otoi amatxori etxean
ar zaitzan. Etxde JJ 246. Gaurko amatxoak. Vill Jaink 76. Oraindik ere eztute emen / beren izkuntza utziya, /
pena da nolanai utzitzia / amatxok erakutsiya. Uzt Noiz 129.
v. tbn. Munita 29. Mde Pr 70. Anab Poli 137. NEtx Antz 10. Basarri 5. MAtx Gazt 17. Amatxu: Bilbao IpuiB
262. BEnb NereA 43.
(Como vocativo). Zuretzat eta Josepherentzat / ditut, Amatxo Birjiña, / ollo-saldatxo, egazti, arrai, /
arraultza, talo, gaztaña. Echag 107. Ai, amatxo! Noizbait emen zeranean! Oh zenbat kezka eman didazun! Arr
GB 66. Baña esadazu, amatxo, nola daude orañ gauza guziak onen eder? Ib. 56. Ai nere amatxo maitea! esan
zion Desditxadok guziz estu eta larri. Ib. 69. --Zergaitik negar, neure amatxo? --esan eban Riktrudisek. Ag AL
11. Ez, amatxo, enaz bilddurtuten. Echta Jos 97. Bai, amatxo, badakit. Ag G 293. --Esan, amatxo; zer da
aingerua? / Nun daude aingerutxoak? Jaukol Biozk 92. Esan amatxo: aingerutxoak / egoa urrezko ba-dute, /
zeru urdiñean urre-dirdira / nik nola ikusten ez-ote? Ldi BB 20. Zerua azpitik orrein ederra / dalarik, amatxo
maite, / ai nere poza, zeru-gainkia / ikustera aal-ba-ningoke! Ib. 22. Ama! Amatxo! Egia esaidazu... Gaizki al
zaude? Alz Ram 77. Bitartean, amatxo, ar zazu zure semearen laztan bero maitetsua. Ib. 69. Ama! Amatxo
nerea! Ib. 91. Bai, amatxo, bai, aguantatu dit / osasuna ta biziyak. Tx B I 42. Ama; amatxu. Entzun dodanez,
bakandereak andra gustijen ganian egon gura ei dau. Otx 127. Arren da arren, amatxo, zure barkapena. JAIraz
Bizia 89. Bai, amatxu! --erantzun eutsen biak batera. Bilbao IpuiB 263.
v. tbn. JanEd II 48. Etxde AlosT 26. NEtx LBB 130.
Neure biotzeko Amatxo zarra, / Antxiñako ama Euskera. AB AmaE 3.
(Ref. a la Virgen María). Karmengo Andra Maria, / Amatxo maitagarria. Enb 107. Bestelako unkigarria
izaten da aitona zarren azken-agurra, berriz Amatxo ikusterik ez dutela izango igertzen dutenean. SMitx Aranz
194. Birjiña Arantzazuko / Amatxo nerea, / ez eidazu mudatu / au nere semea. Ib. 196. Merezi duan tokia beza /
gure Amatxo laztanak. Basarri 5. Itziarko amatxok bedeinka gaitzazke. NEtx LBB 363.
2. "(AN), abuela" A. Tbn. en Bon. v. amaxo.
amatza. Maternidad. v. amatasun. Zure Amatza eskein zenigun / gu seme izaten bagera. SMitx Aranz 156.
amatzaile (-alle Lar), amazale. Amante, que ama. "Amador", "amante" Lar. v. maitatzaile. Bere Lagun ta
Kriaduak zori oneko amatzalle au illa bezala erorten ikusi zutenean, akzidente edo ustegabe onekin Mediku bati
lasterka otsegin zioten. Cb Eg III 330. Da esatea, diru apur batzuei estimazio geiago ematen diezula Jesusen
naia egiteari baño. Amatzalle ederrak egiaz! Mg CC 233. Berez dá guzis óna ta amáblea: bérze álde guzis óna
guretáko ére, ta gúre amazále bakárra. LE Ong 43r. Gure Aita óna, gure amazále ta ón guzia, onestengaituéna
obéki ezi geurók gú. Ib. 65v. San Juan Ebanjelista da Jesusek geiena amatutako Apostolua; baita Jesus beraren
amatzallerik aundiena ere (c. 1800?). FLV 1978, 535.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1238