A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
den zure amatasuneko bihotzaren samurtasuna. JesBih 442. Amatasunerako zuzenak hilak direla nere aldera.
Dv LEd 208s (Cb Eg II 116 amaren ofiziorik egingo ez duela). Bere santutasun miragarriagaz eta
Jaungoikoaren amatasunaren dignidade goratuagaz. Ur BulaAl 4s (v. tbn. Ur MarIl 68). Zelakoa da bere
Amatasun jaungoikozkoaren anditasuna? Itz Azald 72.
(s. XX). Onhetsi zuen [Mariak] beraz amatasuna, amatasun hainbertze bihotzminen ithurburu izatekoa. Prop
1906, 132. Nolanai dala, ori dugu erriketa-eredu bikaña, gizartean beñere ezagutuko ez dugun bezain egokia ta
osoa: ama-yaurgoa, amatasuna nagusi [txindurrien artean]. Ldi Y 1933, 87. Eta amatasun-legean / semea beti
doa izan ume / seme izan doan artean. Gand Elorri 127. Aur-jolasak sentimendu bat salatzen digute: panpiñajolasaren
atzetik, amatasunaren sentimendua. Vill Jaink 133. Emakume askok biotzaren sakonean izan oi daben
ama-griñea, amatasun-lera sakona. Erkiag BatB 131. En DFrec hay 2 ejs. de amatasun.
v. tbn. EZ Man II 197. Harb 78. Hm 91. Astar II 211. Or QA 161.
(Con -zko, adnom.). Amatasunezko pozkida santuak senti gaberik. Otaegi EE 1881b, 111.
Miraritzen da ikustean ainbeste arrazaoi egoki eta indartsuak erakusteko euskera izan dala Españiako dierri
(nación) danaren izkuntza, agertzeko euskeraren amatasuna. Ag Ezale 1898, 423a.
amatatu (-tau V; Aq 1325 (+ amatadu), Añ (V), H (V)), amata (V-ger-arr-oroz-m), ametatu (-tau V), emetatu
(-tau V-gip). Ref.: A (amata, amatau, ametau); Holmer ApuntV; EAEL 261; Etxba Eib (amatau, emetau).
Apagar(se). "Éteindre. [...] Au fig., apaiser" H. "Amatau (Bizkaian), itzali (Gipuzkoan), emendau (Oñati-aldean)
ta itzungi (Araban) bat dira" Ezale 1897, 150n. "Belu da ta amataizu argixa" Etxba Eib. "Emetau, apagar. [...]
Emetau da sua. Emetau dogu sua" Ib. Cf. Ort Oroig 126: "Este farol s'amatau". v. emendatu (3), itzali, itzungi.
Tr. Documentado sólo en textos vizcaínos.
[Infernua] da suzko etxe bat, zeinek beti dirau erexeginik, baña ezta iños amatetan. Añ EL 1 50. Ez lastozko
suaren antzekoa, zein ain laster da garra, zein ketan amatau itoa. Añ LoraS 52. Itxiten bada amore txingarren
bat ill edo amatau baga, jagiko da suba. Mg CO 279s. Amatau oi dabe nosbait argija. JJMg BasEsc 109.
Aragijaren suba amatadu deinian. Astar II 17. Amataduko jaka bere kandelia, eta ilunian geratuko da. Ib. 87s.
208. Aserre andi bat galazoterren, su andi bat amatetarren. Ib. 203. Baina euren arimako lanparia amataute
eukeen, ta ixioteko orijorik ez eukeen. fB Ic I 94. Laster amatauko genduke murmurazinoiaren suba. Ib. 200. Ur
askok ezin eben amatau karidadia, eta ibaiak bere ez dabe urpetuko (V-m). Ur Cant 8, 7 ((G) itzali, Ker itzungi).
Illinti igarrak euki arren surtan, / Bat batean zeatz deuskuz amatau. AB AmaE 364. Baña, pentsau ta pentsau
Gregoriok asmau / Eban bear ebala argia amatau; / Baita laster ill eban agoaz einda putz. Ib. 310. Ea mutillak
ez itxi armai amatetan. Ib. 187. Zegaiti egoala / bein geurean pozik / sartu nintzan etxera / isilik ortotzik, /
iminten zaldunari / amatau ta argia / paper koipatsuagaz / arpegi barria. Azc PB 256. Eldu zan illuntzea. Erriko
etxe geienetan apaldu ta sua amata edo itzali eben. Ezale 1897, 149b. Esku batean argizari amatau edo
itzalitako bat. Ag AL 89. Pipia aterata / ezin ondo sutu, / Edo bai bereala / laster amatatu. JanEd II 19. Barriro
ia amatau jakon pipeari tenga asten zala. Ag Kr 22. Zeruetatik etorri jatzu, / Eladi zuri inddarra, / Sendatasunaz
amatateko, / Arerioen txingarra. Echta Jos 180. Oin Garbitoki-sutan / Irikiten naz bixi, / Sutzar au nok amatau /
Eztodalako euki. Enb 91. Etxatzeko pozuko ur eta len esaneko sagardoagaz ozta-oztaz amatau eben sua. Bilbao
IpuiB 167. Eta zimist batek piztu zuen laharra; / urek amatatu zioten bere garra. Arti MaldanB 196. Emen gagoz
gu topeko farola amatauta, nork biztuko dauskun begira. Erkiag Arran 19. Astiro, astiro, amatetan doia sua.
Alzola Atalak 81.
v. tbn. Amata: A BeinB 54.
(Part. en función de adj.). Arpegi estua, bibote erre erkintxua ta bedar artian taketa lez zigarro mutxikin
amataua bertan. Kk Ab II 14.
Extinguir(se); aplacar(se). "Apaciguar la cólera, aserrea amatadu" Izt 26r. "Orren berbetea be amatauez doa
(V-arr)" Gte Erd. Ezta amatauko ira, kolera eta aserriaren suba. Zuzaeta 154. Naturaleziaren sentimentu
guztijak amataurik dagozala nigan. JJMg BasEsc 268. Ibai andi bat legez, nai dabeen gustijak amatadu daijen
euren egarrija. Astar II 214s. Eta Aaronek egin eban sakrifizijuagaz geratu zan amatadurik bere aserria. Ib.
216. Ez Jaungoikuaren aserrakunza amatetako podererik. Ib. Zegaiti daukeen amatau bagarik euren goguan
[...] ondasun geijagoren gurarija. fB Ic II 255. Amatatu neiala gudarako sua. Ag AL 97. Erriaganako
maitetasunaren su-garra amatau arteraiño. Ib. 125. Ogerako lagarik ziero amatauta aren suak. Etxba Ibilt 464.
- EZIN AMATATU. Inextinguible. Andre Madalenek bere amorioa daduka, bere bihotz gaztean grina eder
batek, sentimentu ezin-amata batek diraki. Arti Ipuin 55.
Etim. v. DCECH s.v. apagar y matar.
amatatuezingarri. Inapagable. Pena zentzunekoa, eta au da almen eta zentzun guztietan su
amatauezingarriak edo itxungiezingarriak emoten dituzan berotasun, neke ala eta tormentuak iragoten egotea.
Itz Azald 41.
amatatzaile. Bombero. Etxe bat erreten dagoanean, amatatzaileak (itzaltzaileak, emendatzaileak) baino
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1234