A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
amaorde (V, G; Dv, H (s.v. ama)), amorde (V, G; Lar, Dv). Ref.: A; Iz ArOñ; Elexp Berg. Sustituto de la
madre (madrastra, tutor, madre adoptiva, etc.). "Madrast[r]a" Lar. "Tutrice; celle qui dans un mariage représente
la mère absente ou morte" Dv. "Tutrice, nourrice, marâtre" H. "Madre adoptiva. Bere ama-ordiai asko nai
zotsan" Elexp Berg. Cf. aitaorde. v. amaordeko. Egia esateko, geuk euskaldunok daukagu onen errua,
erdaldunak beste edo geiago: gure asabaak euskereari egiñ eutsena, ama-orderik biotz-gogorrenak bere eztabe
euren seme ordeakaz egiten. Ezale 1897, 209b. Leonek, aita noizean bein lerdea zeriola begira zuelarik,
ingelesez amordeari Tolosako berri ematen zion. A Ardi 59. Ori ikusitta, amordiak kolkorako esan eban: [...].
Altuna Euzk 1930, 531. Seme okerrak joanik / amordiari laztanka, / eurena [Euzkadi] ilten itxita. Enb 38. Berez
ezin ama izanik, ama-orde egiten ditute beren buruak. Ldi Y 1933, 87. Ta euren aitak eta amordeak, egurgintzan
lanik asko egin-arren, ezin eben umientzako beste irabazi. Bilbao IpuiB 211. Badut etxean aita bat, badut ere
amorde donge bat. Ibiñ Virgil 38. Euraren ama baztertu daben / ama-ordiaren lagunak, / atzerritarren
lizunkerizko / bizitza gura dabenak. BEnb NereA 87. Orregatik Pakotxori amandrea gertatu zitzaion ama-ordea.
NEtx LBB 37.
"(En) lugar de padre, madre, etc., aitatzat, amatzat, etc., aita orde, ama orde dauka" Lar.
- AMAORDEAK EGIN. Hacer las veces de madre. Ana, esan zidan orduan, nere aur onentzat zuk egin
bearko dituzu ama-ordeak. NEtx Antz 10.
amaordeko (V-gip ap. Elexp Berg; G-goi; Añ), amordeko. Madrastra. v. amaorde. Benjamin
amaordekoaren besoan ibiltzeko adiña egin zanean, Mambrera joan zan. Lard 47. Azkeneko laztana ematean
Benturak bere ama-ordeko andre Errosari, esan zion: [...]. Urruz Zer 21. Ikusi arren euren / Ama [Euzkadi]
errukarri, / Motzan buztarripian / Estu eta larri, / Au itxi ta laguntzen / Amordekuari. Enb 128.
amaordezko (V-gip), amaordiazko (V-gip). Ref.: Etxba Eib (ama-ordiazkua); Elexp Berg (ama-orde).
"Madre adoptiva. Ama ordiazkuak azi eban nere andria, umezurtz gelditu zanetik lauoñian ibiltzen zala" Etxba
Eib. v. amaorde.
amaorduko. "Amaordüko (S): 1.º tutrice; 2.º marâtre; 3.º nourrice" Lh.
amapitxi. v. amabitxi.
amaplara (L-ain ap. A, s.v. aitader). Madrina.
amapola. Amapola. v. urdamutur. Urdamutur (amapola) gorrijak. Altuna 78. Urdamutur edo amapolak,
odol barriaren irudi emonaz. Erkiag Arran 11. Zerutik, odola / tantonka, garietan / lur erre hau, / orain aurten, /
zartatu egin da, / amapolak, / lur oria. Azurm HitzB 67.
hamar (gral.; Lcc, Mic 6v, SP, Deen II 228c, Urt II 385, Ht VocGr 350, Lar, Añ, VocBN, Gèze, Dv, H (+ amar
V, G)). Ref.: Bon-Ond 153; A; Lrq; Etxba Eib; Echaide Nav 355; EAEL 164; Elexp Berg.
I (Numeral). Diez. (El verbo tiende claramente a concordar en pl.; v. hamabi). "Amar, diez" (Tabla de numerales
del s. XVI). FLV 2008, 296. "Hamar dira, ils sont dix. Hamarrak hor dire, les dix y sont. Hamarrek hala diote,
dix le disent ainsi. Hamarretarik lehena, le premier des dix. Hamarri eman deraue, il a donné à dix" SP.
Tr. De uso general en todas las épocas y dialectos. En DFrec hay 387 ejs.
Miguel Periz Amarra. (1366). Arzam 100. Hamar manamenduiak. E 47. Ezen hura hamar hitzetan
kontenitzen lizela. Lç Ins D 2r. Urte bat eta bi, bost eta amar. Lazarraga (B) 1154rb. Mandamentuak
Iaungoikoaren legekoak dira amar. Bet 10. Amar mandamendu ohek enzerratzen dirade bidatan. Ber Doc 88v.
Laudatzen da oraiño eman tuen hamar manuez. EZ Man I 12. Orai hamar bekhaturekin dihardukazu, gero
ehunekin iharduki beharko duzu. Ax 84 (V 57). Hamar erreal dituen emazte batek. Ib. 549 (V 352). Samau
bitzuk, eta amar serbilleta. Mic 15r. Amar Abe Maria. Cap 135. Hamar urthez eskoletan estudiatu dutenak. Ch
III 43, 3 (SP, Mst hamar). Eta bere aioak gau ta egun, amar egunean aren buruko aldetik aldegin etzuen. Cb
Just 97. Bederatz aldiz joan zen Alemanira, amarrez Flandesa, zazpiz Italira, sei aldiz Espanira. Mb IArg I 196.
Egorri zituen hetarik hamar Nabal gana. Lg I 286. Hilabeteko bigarren igantian haitatüren da hamar konfrai.
Mercy 34.
(s. XIX). Zer izango da amar, ogei, berrogei komunio gaizto egin dituztenentzat? Mg CC 251. Zetako emon
euskuzan Jangoikuak amar atzak edo atzamarrak? Mg PAb 54. Amar urteko umiak bere bakijeez. fB Ic I 4. Ar
bat asko da amar emerentzat. It Dial 100. Hamar urtheren galeretan nahi ükhen naie sarthü. Etch 234. Ekarri
izan dituzte iñoiz, zortzi edo amar basaurdetaraño. Izt C 195. Zergatik lurrari josi etziñion, eta amar amarerrealeko
eta gerriko eder bat emango nizkizun? Lard 200. Aintzinean hamar abere buru hazten ziren lekhuan
orai badira hogoi. Dv Lab 92. Amarorzeko arrastelu bat einik. HerVal 188. Den baino ere hamar aldiz
laburrago iduritu zitzaitan bide hori. Elzb PAd 35. Korrituban jarri nituben eta ainbeste korritu dute, ez dakitala
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 1215
mende.