A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
112. Zure koñataren amandrea. Ib. 112. Birjiña, nere Amandre, Jainkoaren Ama maitea. Cb Eg II 136. Ta
guzien gañean Amandre Birjiña Maria, zure Ama maite, guziak baño maiteago dezun, ta zaituena. Cb Eg III
281. Baña zugan Erregiña andi ta amandrerik onena, nere uste osoa ta segurua daukat. Ib. 294. Birjina Maria
gure Ama Andreari. Cb CatV 36. Jesu-Kristo ta bere Birjin-amandrea. Ub 12. Eta orregatik Jesu-Kristo ta bere
Amandrea ez beste guziok jaiotzen gera bekatu hau gerekin degula. Ib. 67. Baña S. Josek Jesus ta haren Amandre
Maria artu, ta iges-egin zuan Ijitora. Ib. 63. Markesa Amandrea eriotzko gaitz andi batek artu zuen. Cb
Just 62s.
(ss. XIX-XX). Gure Señora edo Ama andre Maria Birjiñarekin. Gco I 465. Zure arrebatxo Maria Pilar ta
Maria Carmengo Amandrearen aldamenean. VMg VI. Maria Birjiña gure Ama Andreari. Añ CatAN 33.
Zortzikoa, Agorrillaren amarreko gabotsandean Erregiñari, bere Ama Andre eta aizpatxoari kantatua. Echag
212. Ez zitzan ark eraman / utsik bere eskuak, / eta eman zitzaizkan / nobi andreari, / aren aita-jaunari / eta
amandreari. It Fab 234. Nor da Birjina Maria gure Ama andre ori? CatBus 21. Apostolu guzien Amandre
Jesusen Ama eta zeru-lurren Erregiña Maria. Lard 534. Jainkoaren Ama eta nere Ama Andre eztia. Dv LEd 141
(Cb Eg II 76 Jaungoikoaren Ama ta nere Ama Andre maitea). Gure Ama Andre Birjiñarenganako jaiera. Aran
SIgn 14. Am'anderia, zer die mithil hoiek / hainbeste nigar marrasketan? Balad 94. Oi, Ama anderea / so egizu
leihora / zur'alaba gaixoa / uhinak derabila. Ib. 139. Amandrea nerea nizaz / bi erdi egin zanean, / milla oillo il
ziran / ezkaratzean. "Mi Señora Madre". Canc. pop. in Or Eus 116 (v. otro ej. en la misma pág.). Nun dago,
Amandrea, Zerorren Semea, / zeruti yatsiriko gure mesedea? (V-gip). A EY IV 108. Agur Arantzazuko Amandre
berria. SMitx Aranz 33. --Ene Semia, eutsi zapatak, / jantzi eidazuz oñian. / --Ez, Amandrea, largatu bedi / onela
nuan artian. Canc. pop. ib. 131. Ni ere ba'nengoen / lumatxo artian, / eta nere amandria / urre gortiña artian.
Canc. pop. in Etxde AlosT 96. Nere amandre Santa Ines / bart arratsean egin det amets (G-bet). ADonostia
CEEN 1972, 14.
v. tbn. Ama andre: Harb 317. Gç 133.
(Ref. al sol y la luna). "Ataunen eta Ormaiztegin Illargiari amaandrea deitzen diote [...]. Beste toki batzuetan
berriz amandrea eguzkiari deitzen diote. Elosun eta Plazentzin, eguzkia sartzean esan oi dute: Eguzki amandrea
[= 'la abuela sol'] / Badoia amangana, / Biar etorriko da / Denpora ona bada" JMB LEItz 105s. Ostartetikan
begia kliska / dabil Eguzki Amandre. "El señor sol guiña el ojo". Or Eus 296. Amandre Eguzkik arrotua du /
lênbiziko maindirea. "El señor Sol". Ib. 298. Illargia ere emakumezkoa da eusko mitolojian. Askok, sortaldetik
agertzen dan orduko, agur egiten diote, esanaz: Illargi amandrea, zeruan zer berri? JMB ELG 82. Amandre
Illargia: zuk bein ikus zenun / Jesus Olibeten lagun-gabez itun. SMitx Aranz 139. Gure erria Eguzki amandreak
oraintxe eraiki yun lotatik. Or QA 62. Eguzki amandrea salatari ezpa'lute. Etxde JJ 35. Amandre eguzkia ba
goian polito polito bere amaganantz. Erkiag Arran 10. Olderti jai bai litzan, / urdin sakonean / illargi amandre /
iruditzen nagusi. Egieder Usk 26 (ap. DRA). Illargiak, irteterakoan, eztirudi eguzki amandrearen zordun. Ibiñ
Virgil 77.
2. (V, G, AN; Mic 5r, Añ (V), VocB), amandria (V-gip). Ref.: A; A Apend; EI 382; Iz UrrAnz, ArOñ
(amandria bat), IzG; Echaide Nav 218; Etxba Eib; Elexp Berg. Abuela. "Suegra y abuela (V-arr)" A Apend.
"Amándria bat, iru amándria, una, tres abuelas" Iz ArOñ. "Abuela. Gure amandria, Irustanekua" Etxba Eib.
"Mugagabean, amandre nahiz amandria" Elexp Berg. v. 1 amama, amona.
Tr. Documentado en textos guipuzcoanos y vizcaínos de los ss. XIX y XX.
Ekartzu orain, amandre, beste beso ori, ikusi daigun ze kaltiak egin dirian. Mg PAb 77 (Maisu Juan hablando
a la ventera). Agur amandre gaisua, gera zaitez Jangoikuaz. Ib. 78. --Aita! --Eta aitona / amandrearekin / ez
dirade artaratzen / gauza ontan zurekin. Sor AKaik 116. Mutiltxoak batean aitonari bestean amandreari
begiratzen zien. Zab Gabon 39. Barre karkaxada bat egiñik llobeak, / Entzun eban naibagez ori amandreak. AB
AmaE 222. Martiñen izena aitatu orduko, muker ta minkaitz, aldegin zion amandreari. Ag G 268. Nik etxakiat
zetan urteten zarien amandrien gona-artetik, arra beteko uretan itoten zarie-ta. Kk Ab I 16. Seaskan dagoan
aurtxoaren eta ari eragiten ari zaion amandre edo amonaren arteko jarduna da. Inza in Jaukol Biozk VII.
Amandre, esan eutson mutillak, makallaua, zertarako da? Kk Ab II 147. Ikusten ditut kutxak; ikusten dut
amandrea nigarrez. Or Mi 12. Amonaren eriotza. // Matiste Elbarren, amandre zizun, / amaren ama, Garazik.
Or Eus 410. Aren sabeleko miña ez baitu âzteko; / amandreak ematen noizbait gonapeko. "La abuela de la casa".
Ib. 59. Amandriaren altzoan. Tít. del libro de YAzp (Zarautz, 1961). Hil bere iloba maitea / egin du amandreak.
Arti MaldanB 203. Lenagoko amandre zaarrak umiai kantatzen osten: [...]. And AUzta 89. Kibele da Amandrea,
ta Iainkoen Ama ere deitzen zioten. Ibiñ Virgil 119. Erregin au Frantziako Franzisko Lelenan arrebia eta
Nafarruako Enrike Franzian Laugarrena izan zanaren amandria. Etxba Ibilt 454.
v. tbn. NEtx LBB 37.
(Seguido de nombre propio). Ai bere amandre Marikorotzek burue yasoko baleu yaso! Kk Ab II 39. An
etorri omen amandre Mari-Axuntxi, ni bizkarrean eramatera. Or QA 40. Nere amaren eskutitza Montevideotik?
Amandre Joakiña il zanetik ez nuen nere etxekoen berririk. NEtx LBB 70.
Anciana. Galdetu zion amandre batek neskatx zuri-gorri lirañ bati. Otag EE 1884b, 525. Ezpain-muña, ta
dirua, gero: / biotzean bero-ziña; / amandre xârrak, agopekoka, / andik aldegin-eziña. "Las viejecitas". Or Eus
229.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1212