A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
egoan udabarriko eguna. Ib. 7.
- AMAITUXE. (Forma con suf. -xe, de valor aprox.). Nere gurariak azaldu ta amaituxe dukegu. Zait Sof 122.
- AMAITZEAR. A punto de acabar. v. BUKATZEAR. Baimen-aldia amaitzear (amaitzeko edo bukatzeko
zorian) neukan; Cadizko deiak estu artzen ninduten. Etxde Itxas 131.
- AMAITZEKE. Sin terminar. Zenbait aldiz, Theresak susmatzen zukeen haurkeria bat zela esatera zoan
gertakizuna eta hasitako esakuna amaitzeke uztera zen. Mde HaurB 58.
- AMAITZEKO. Finalmente, para finalizar. v. AZKENIK. Amaitzeko, lau ilabetetsu egon nintzan boskarren
nagosi onegaz, naiko lan igaroten nebala. "Finalmente". Or Tormes 117. Ta amaitzeko, Orbe eibartar
bertsolariaren agotik esango deutsut: [...]. SM Zirik 8. Amaitzeko bada, bere liburuetan ikasitako arauera uraxe
eman zion bere irudimenean, aako zaldun zauritua ikustera etorri izan zan printzesarena alegia. Berron Kijote
179.
- HASI ETA AMAITU. De principio a fin. Zer esango ebeen [santubak] geure plazeetako dantza
desondraubak asi ta amaitu, etxian urteten daneti ta sartu artian, ikusi balitubee? fB Olg 86s.
Etim. De hamabi + -tu, litm. 'adocenar', con pérdida normal de -b- tras -m- en la sílaba anterior. Larramendi
tradujo 'adocenar' por el neol. amabikatu. Es rarísimo que /m/ y /b/ coincidan dentro del marco de una palabra.
Excepto, sobre todo, en los compuesto de hamar, hama-, de los que se separaba por el sentido amaitu. Aún sin
esa condición, hay amorz ya en Leiçarraga. v. hamabost.
amaitxi. v. amabitxi.
amaitza. Fin, muerte. Nere keskagarri da / euskeran amaitza; / sendatu nai ta ezin / onek daukan gaitza.
"Muerte". E. Mujika EuskOl 1931, 100.
amaitze. Final. v. amai. Baiña, alaz ta guzi, idazlearen liburu-amaitze ura onesten zuan. Berron Kijote 32.
amaizate. "Maternidad, amatasun, amaizatea" Lar. v. amatasun.
amaizun (L, BN, R; SP, Ht VocGr 382, Lar, Arch VocGr, Dv, H (G, L, BN, S, s.v. ama)), amaxun (S, R),
amizun (BN-arb), amazun (S). Ref.: VocPir 186; A (amaixun, amaizuma, amizun); Lh (amazun); Iz R 393 y
401. 1. Madrastra. "Belle-mère, marâtre" VocPir 186. Salvo errata, hay un ej. de amazun en Oihenart, que
emplea más frecuentemente amaizun. Cf. aitaizun. v. ugazama. Ama sinhetz eztezanak, amaizuna. "Sa
marâtre". O Pr 22. Amaizuna erradan no, ez nahiduna. Ib. 23. Amaizuna, eztizkoa ere ez da huna. Ib. 24 (468
amazun). Amaizuna hilik-ere gaitz. Saug 127. Bada egiazki egün batzü ama hon, berziak amaizün diradianak.
Egiat 244. Natura zurezat ez ta xuxena, / Egiazki, baina bai amaizuna. Arch Fab 93. Ume bat legez emon
nintxatzun, / zeure belaunen seme banintzan; / baiñan amaizun aurki zindudan / emon nintxatzun danetan. Gand
Elorri 177. Ez da gauza ederra egiten duzuna: / haurrer ama ken eta eman amaizuna. Xa Odol 149. Zure lekua
hartu duen andereak, / gurekin behar ditu pairatu bereak / amaizunarendako ez daizke hobeak, / ama ukatu
duten haur dohakabeak. Ib. 208.
2. (BN). Ref.: A (amaizuma); A Apend. "Padrastro de dedos. Litm., madrastra" A Apend.
amaka. "(BN...), al escondite, juego de niños" A. Cf. 3 amakatu.
amaka. v. hamaika.
hamaka. Hamaca. Dantzaria izatea ez zan arritzekoa toki bero oietan, geldirik egoteko obeak diranetan,
denak dantzarik dira ta. Boleroa ta hamacaren tartean bizi dira. JAIraz Bizia 29. Bere buruari esaten zion
mundu ontan amaika aldetara lo egin leikela: amaka bat naikoa. Ib. 82. Jendea amaketan etzanda lo. Ib. 45.
amakadura. "Amakadura, -mendu (Hb): 1.º arrangement; 2.º flatterie, flagornerie" Lh.
amakara. "(Hb, Lf), maternellement" Lh.
hamakara. v. hamaikara.
amakarako. Maternal. v. amakarazko; cf. aitakarako. Ithotzen zituen amakarako mobimendu samur
guziak, eta Jainkoarentzat zuen bihurkhundeak bazaraman nolazpait-ere bere odolari ukho egiterat. Lg I 252 (se
ref. a la madre de Samuel). Jesusek ikhusten zuen amakarako amudioak hala mintzarazten zuela emazteki hura.
Lg II 212.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 1204
mende.