A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
betetzera etorriko natzaizu. Alz Ram 55. Bañan, gure Jaungoiko onak lagundu dit orain, beti betiko ibillera
lotsagarri oiek amaitzen, eta amaituko ditut. Ib. 44. Arotz agure orrek amaitu dau lana. Laux BBa 14. Ta au
entzunaz batzarra amaitzen degu, "sesioa" jarri baño len. Lab EEguna 79. --Zein da lorarik ittunena? --Zatotik
urteten dana, ai!, ardaua amattutian. Otx 42. 1935'gko bagillan amattu zan ["Arrats-Beran"] Verdes-etxian.
Laux AB 103. Erabilliaz sautu, gastau ta amaitzen diran gauzen jabe baño etziran jopu errukarri aek. Eguzk
GizAuz 168. Paleolitos-garaia eta Pleistokenosko azken otzaldia batetsuan amaitu ziran. JMB ELG 55. Gaur
goizean amaitu dizkiñat azterketak. TAg Uzt 14. Erostak amaitu ta mintzorik entzuten etzanean. Zait Sof 151. Ileresiak
amaitu artean zirkiñik ez egitea erabaki nun. Etxde AlosT 103. Usoak bertsuok amaitu orduko, Bela-
Beltzek urrats bizi batzuk eman zittun. Ib. 100. Gero restaurantean afaldu zuten [...] eta dancing batean eguna
amaitu. Mde Pr 145s. Kolpetzar ura aski izango zan burruka zital ura bere artan amaitzeko. Berron Kijote 112.
Gerra amaitu baino lehenagotik. MEIG VI 78.
v. tbn. Zav Fab RIEV 1907, 93. AB AmaE 179. EusJok II 52. Ir YKBiz 506. ABar Goi 55. SMitx Aranz 85. Lek
SClar 103. Txill Let 30. NEtx Antz 52. Akes Ipiñ 15. Bilbao IpuiB 172. Erkiag BatB 111. Osk Kurl 85. Onaind in
Gazt MusIx 149. BEnb NereA 211. Ibiñ Virgil 62. Etxba Ibilt 463. Alzola Atalak 71. Berron Kijote 32. Uzt LEG
II 176. Amattu: Altuna 75.
(Part. en función de adj.). Onako berbeta altubagaz ta jasubagaz etxuratuten dau Espiritu Santubak
emakume amaitu ta indartsu baten balijua. fB Ic II 284. Juzguba da geure adilliak edo entendimentubak zerbait
ikusijaren, entzunaren edo iraguaren gainera, onan edo alan dala beragan sinistuteko ateraten daben kontu
amaituba. Ib. 217.
(Precedido de sintagma con suf. -t(z)ez). Terminar (de). Itandu egijozu zegaiti Abe Marija ta Aita Guria
esatez amaitu ditubanian esan daben alabiz. Mg PAb 161. Naasteko dantza inpameen gainian Eleisiaren
Gurasuak ta Santubak dakarreezan errazoe asarriak esatez amaitu ezin legiz. fB Olg 78. Musu-zapiarekin agur
egitez amaitzen duenean Pantxikak begietara eramaten du. Alz Ram 59.
Eguna zabaltzen ba-da larrosa egitten amattu baño lenago, dana alperrik ixango da. Altuna 37.
(En la expr. egunak amaitu). Birjinidadeko estaduban amaituko ditut neure egunak. JJMg BasEsc 220.
Onetara amattu zittuzan bere egunak amabi gaxuak! Otx 87.
2. (Aux. intrans.). Morir; consumirse. "Mamu ta piztien eriotzea aitatueran galdu nai amaitu-ren ordez il
esanezkero, miiñaz iru kurtze egin bear dira lurreko arri baten ganean eta beste ainbeste mun emon (V-ger-m)" A
EY I 221. "Dichos que sustituyen a sugea il: sugea amaitu (V), [...]" Ib. 438. v. akabatu (2). Beti tiraan
daguan arija, laster eteten da. Beti postaan dabilen zaldija, laster amaituten da. fB Olg 18s. Beste kriatura
guztiak amaituta, utsera biurtuta bere, gizonaren gorputza ta arimia bitziko dira beti guztian, irabazten dabeen
lekuban. fB Ic I 15. Ordikerijak kanseetan dau naturalezia ta laburtu bizitzia, asko itoten dira ibaijetan, beste
batzuk kolpeka amaitu bideetan, ta orregaitik ez dago eskarmenturik ta emiendarik Infernura artian. JJMg
BasEsc 209. Ospitalera bera nik eroatea, / Izan zan egun atan bizia kentzea, / Urrengo egunean egin zan
lurpetu, / Lenengo arratsean zalako amaitu. AB AmaE 292. Euskaldun besoetan nola giñan sortu, / Euskaldun
besotean gaitezen amaitu. Ib. 288. Gure Ama Eliza Katolikuak bere etsaiengandik eraso ta jasa ikaragarriak
izan ditzake, bañan ez da iñoiz ere il eta amaitu. KIkG 25. Amaitu ginen lekuan / egin dute kapera. Arti
MaldanB 222.
3. (Aux. trans.). Matar. Ez eban Jaelek Sisara gerragina eskuperatu ta amaitu? fB Ic II 283s. Geiso batek
amaitu eutsazan ganadu asko, ta azkenik ill jakon bere benetako lagun ta emazte birtuosia. JJMg BasEsc 263.
Asto nekeak amaitua ta ila, ta zaldi biotz gogorra. Zav Fab RIEV 1907, 541. Maketoakin batzeagaitik / guk geuk
zaitugu amaitu [Gernikako Arbola]. AB AmaE 83. Ian zuk, piztia, ian zuk biotza, / Ta ni lenbait-len amaitu; /
Nire biotzak, len ezpaziñan, / Euskaldun egingo zaitu. Ag AL 103. Erri askotako ienteak, goseak, egarriak eta
bildurrak amaitu bear eizituan. Ib. 64. Zenbat aldiz odoldu dot, / Neure aizkora zorrotza! / Zenbat aldiz amaitu
dot / Bizar gorridun arrotza! Ib. 32. Geiagoko barik io buruan da amaituko neuke erbesteko gizona. Ib. 25s.
Ondo ill bagako aberea eiztariak amaituten daben legez. Itz Azald 164. Abere bat amaitu dukenak, ordaiña
eman bear du; abere ordain, abere. Ol Lev 14, 18 (cf. 14, 21: abere bat il lukenak, beste bat itzuliko du; gizon
bat il lukena, il bedi).
- AMAITU BEHARREAN. A punto de morir. Adorerik bage, goseak eta egarriak amaitu bearrean. Ag Kr
17.
- AMAITU-BERRI. Recién terminado. Legegizon ikasketak amaitubarri eldu zan bere sorterrira. Erkiag
Arran 27. Asi beetik eta goraiño, teillatua ia amaitubarri eukan etxea, su ta gar, lau ormak ez besteak, etxe osoa
ta alboko olabea, serra ta anporrak, erre ta kixkali egin ei eutsazan Jon arotzari. Ib. 157. Medikuntzako
estudioak amaitu berri zegoen zaldun gazte aberatsa. Arti Ipuin 76. Amaitu berria zen gerratean ez zelako
gehiegi lotu. MEIG VI 76.
- AMAITU EZIN. Interminable. Amesez beteak izaten dakie beti gazteentzat ospakizun ta jaien aintzitiko
egun luzeak eta une amaitu eziñak. Erkiag Arran 30. Nikanor-en itzak, orraitio, ez ziran izaten geienbat ugari,
etorri aundikoak eta amaitu eziñak; ez zan barritsua. Erkiag BatB 20. Trenentzako lerrobiko burdiñari luzeak,
erroak lurrean erdi sartuak, zearka saiets amaitu eziñak bai liran. Ib. 119.
- AMAITU-HURREN. A punto de terminar. Agorrilla amaitu-urren danean. Erkiag Arran 181. Amaitu-urren
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1203