A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
hamahirurgarren urthean. Zerb IxtS 99.
v. tbn. Ur MarIl 68s. Bv AsL 111.
- HAMAIRUGARRENEKORIK. "Treiziènement" Dv.
hamahiruna (S ap. Lrq; Dv). (Distributivo de hamahiru). Trece cada uno; trece a cada uno. "Treize à chacun
ou chacun treize; treize à treize" Dv. "Treize à chacun" Lrq (s.v. hamahirunara).
hamahirunaka. "Treize par treize" Dv.
1 amaita. (Neol.). Abuelo materno. Aitagandiko aitaita ta amandre zirean: Aranatar Jose Praisku [...] ta
Gabriela Larrañagatarra Azkoitiko alabea. Barriz amagandikoak ziran: aitaita edo amaita Ioane Iñigo
Abalzisketako Irazusta Artolatarra [...]. Ezale 1897, 229a.
2 amaita. Según EAEL 80 hay kotoin landare y amaita landare en L-sar como equivalentes de 'algodón' y 'lino'
respectivamente.
amaite. (Pl.). "Amaiteak, toque de Ángelus al anochecer. Amaiteak dira, tocan al Ángelus (V-arr)" DRA. v.
abemarietako.
amaiteria. "Aparcería en el resto de Vizcaya. Ver 'pacería' y 'parzonería' en Webster y Gorosabel,
respectivamente" Garate 5.ª Cont RIEV 1935, 347.
De su procedencia se sigue la imprecisión de los datos que aquí se han copiado ad pedem litterae. Algunas de
las dudas que quedan son: a) ¿se trata de un término vasco de lengua?; b) el resto de Vizcaya, ¿es todo menos
Zalla, donde se recoge agochegui, vasco pero improbable con este valor?; c) Webster y Gorosabel tienen una
obra extensa donde es difícil hallar algún dato referente a amaiteria. Esto requeriría un trabajo monográfico, que
aquí no podemos hacer.
amaitu (V; Mg Nom, Añ (V), Izt 4r, Dv, H (V)), amattu. Ref.: A; Etxba Eib; Gte Erd 69. 1. (Aux. trans. e
intrans.). Acabar(se), terminar(se); agotar(se), gastar(se). "Bukatu (G), amaitu (V), acabar" Mg Nom. "Acabar",
"concluir", "consumar", "finalizar", "rematar" Añ. "Achever" Dv. "Finalizar. Asko da soiñurik, amaitu daigun
pitxarrondokoa" A. "Terminar, acabar, dar fin. Amaittu dogu gaurko aldixa" Etxba Eib. "Au amaitxu ein bear da
(V-m-gip)" Gte Erd 69. v. akabatu, bukatu.
Tr. Documentado desde el s. XVIII en autores vizcaínos. En el s. XX casi se generaliza entre los escritores
peninsulares; el único ej. septentrional es de Mirande. En DFrec hay 200 ejs. de amaitu, todos ellos
meridionales.
Orain amaituko al dau bere betiko egarriia. Urqz 82. --Nos akabadu, amaitu edo gitxituko dira infernuko
penak? Oe 90. Nosko amaitu bein banaan, aitatu gura banitu gure euskeriaren apaindurijak? Mg PAb 201. Asko
da soñurik, amaitu daigun pitxarondoko ardaua. Ib. 66. Isten badau erdi eginik guztia amaitu baga. Mg CO 276
(CC 185 largatzen badu bukatugabe erdi eginda). Berba bigaz amaitu eban Jaungoikuak bere lege guztia. fB Ic
I 17. Mezia amaitu edo akabadu artian. Astar II 198. Bigiria amaitu ta duaz alkarregaz etxeetara neskatilla ta
mutillak. JJMg BasEsc 111. Gizaaldi gustijak amaitu artian. Ib. 41. Baña azkenik eriotziak amaituko ditu
luurreko penaak. Ib. 93. Kastigua bere atzen bagea, akabatu, amaituko eztana izan bear da. Añ GGero 381.
Berba onek amaitu orduko, ots ikaragarri bategaz zulatu zan ormia. Ur MarIl 14. Baño beiñgoan amaituko det
kontu au. Urruz Urz 25. Emen amaitzen ditut / zure alabantzak. JanEd I 72. Zutunduta ioan zan / Gaztelugatxera
/ ta eguna amaitu barik / artez Gamizera. Azc PB 139s. Da bota zituan gero bazterren baten, an, ezkutuan
amaitu eien euren bizitza zistrin mengela. Ag AL 108. Edozer lan asi ta bat bakarra amaitu barik. Ib. 61. Etxea
amaitua izan zanean. Itz Azald 106. Eta egia da mundua amaituko dala, eta orduan guztiok biztuko gareala? Ib.
37. Gizon onak, amaitu ebanean bere bazkariya [...]. Ib. 119.
(s. XX). Orra, Ama maitea, / Maiatza amaitu. Urruz Zer 119. Etziran geiago isilldu euren lan guztia amaitu
arte. Ag Kr 92. Zeresanak eta indarrak amaitu jakoezanean. Ib. 67. Egon apur baten, eztot amaitu ta. Ib. 86.
Orduantxe, aida batean, amaittu bear ebezala ezkontza asmoak. Echta Jos 177. Inddarrak amaitturik. Ib. 339.
Amaittuten joazan ontziko janari ta edariak. Ib. 189. Au gauza guztien amaitu bearra! Ag G 214. Elizkizunak
amaitu ondorean. Ib. 183. Oiulariak etzuen oso amaitu al izan. A Ardi 97. Etzera etorriko, ez. Nik esango diyot
Satur-i etxian sartzen ez uzteko... Jaxinto... zurekikua amaitu da. Alz Txib 105. Eta ortxe amaitu da gure erriko
aratostietako poz guztija. Kk Ab I 108 (v. tbn. II 88). Bere aberri Euzkadi onetara etorralako bere karreria
amaituta. Ib. 107. Amaitu ebenian dantzarijak lana, / Emoutsen ardau zuri ta txokor bana. Enb 207. Bein be
amaituko ez dan beste bizitza bat izango dogula. KIkV 43 (v. tbn. 85). Berau ere ixillik egon zan aguazillak
amaitu arte. Or Tormes 109. Ta amaitu eban itzaldia. Ib. 109. Amaituko al dok illebete au, ortatik urten dagigun.
Ib. 85. Asitako saski ederra amaitubage bearko din. Or Mi 70. Soldaruzkara amaitzen dedanean, nere itza
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 1202
mende.