A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
I (Numeral). Trece. (El verbo tiende claramente a concordar en pl.; v. hamabi). "Amairu, trece" (Tabla de
numerales del s. XVI). FLV 2008, 296. "Amairu zorigaztoko numerua dala esaten dabe" Etxba Eib.
Tr. En textos septentrionales las formas sin -r final aparecen a mediados del s. XIX, generalizándose en el s.
XX (Joannateguy, por ejemplo, emplea tanto hamahiru como hamahirur); respecto a la aspiración, parecen
predominar claramente las grafías que marcan las dos h. En la tradición suletina hay hamirur en Belapeyre,
Tartas (Onsa 114) y Mercy, y hamahirur en los demás (Etchahun lo emplea junto a hamahiru). Hay además
amirur en Lizarraga de Elcano y Mendiburu (OtGai III 188 ogei ta amirur; éste último junto a amairu). Hay
hogoita hamar hirur en Mihura y lauetan hogoita hamar hirur en J. Etchepare.
Batzuk hamabi, bertzeek hamahirur, hogoi, hogoi eta bortz urthetan. SP Phil 528. Eta Ismael haren semea
hamahirur urteren adiñean zen. Urt Gen 17, 25. Amairu urtez izandu zituen Sara onek aragiaren ta etsai
gaistoaren tentanz andiak. Mb IArg I 132. Judako Erregeak, bost salbatu, amairu kondenatu ziran; ta beste biak
nora ziran ezdakigu. Cb Eg III 333. Guzia Doña Martak bere osasunan da amairu urteetako bizian ikusi zuen.
Cb Just 63. Hamahirur egün hatien ta probianden idoreraziteko. Egiat 158. Beste batzuek ez omen due maiean
jarri nai, amairu lagun badaude an. AA II 22. Zabaldu zan asko bere famia amairu urte zitubaneko. JJMg
BasEsc 228. Jaio ziñan ordutik, / Luisa Fernanda, / amairu urte t'erdi / orain arte joan da. Echag 210. Bena
Luisttoren botza bertan ixiltü zen / Hamahiru nabela kholpü beitzin ükhen. Etch 638 (176 hamahirur). Hamabi
edo hamahirur urthetan, Ruango aphez berthutos baten etxean ezarria eskolatzekotzat [...]. MarIl 112. Bi
motxaldietan amairu arroba ille gauza gitxi gora bera kenduko ere diozka. Izt C 170. Amairu erritaraño badira
Gipuzkoan, esan dedan moduan itsasoaren ertzean daudenak. Ib. 202. Eta beste amairu urtean bizi izanik,
eunda larogei urtekoa il zan. Lard 47. Hamahirur urthe betheak zituen ingurephaitzako orduan. Dv Gen 17, 25.
Hamahirur aratxe. Dv Num 29, 13. Hamahirur egun iragaiten ditu itsas bazterrean, etxola txar batean. Laph
229. Amairu urtetik amabostera / estudio bat ikasi. Xe 369. Zortzi anai eta bost aizpa, amairu senidetatik
atzenengoa izandu zan. Aran SIgn 1. Eman zioten bertsu bat, hamahiru pontuko aire zahar batean. Elzb PAd 28.
Amairu urte zituenean. Arr May 191. Hamahiru urte baizik eztuelarik. Jnn SBi 141 (20 hogoi-ta hamahirur).
Han zauden dotzena bat haur gazte hamabi edo hamahirur urthetako muttiko batzu. Arb Igand 84. Partida
egiten da hunenbertze jokotara; maizenik hamahiruetara. Zby RIEV 1908, 88. Ta laugarren ilaren / seigarren
eguna / amairu ordutan argi / gaur egin deuskuna. Azc PB 204 (in Ur PoBasc 261 amairu orduan). Erran ditake
beraz, gudurik izan den tokietan, erran nahi hamahirutarik hamabi on sartu direla. HU Zez 90.
(s. XX). Amabi, amairu edo amalau orduan egon bear alantxe! Ag Kr 89s. Amairu oin da amar ontza du /
erdiko bueltan neurriye. EusJok 94. Hamahiruak bildurik zauden mahain baten inguruan. Ox 74. Amairu eriotza
ein zitunarena, / ta abar, kantatu ziran orien urrena. Or Eus 120. Amairu diru izan eta / ezin galdu amalau.
Canc. pop. ib. 162. Amairu idazti atereak dira. JMB ELG 108. Ontzibarruan amairu gizon arraunka. TAg Uzt
232. Hamahirur apez. Zerb Azk 18. Berdin, gero ere, dotzenean hamai-hiru hor izanen ditiat. Larz Iru 110.
Bazuen, egun bat eskas, hamahiru ilabete abiatuak zirela. Ardoy SFran 158. Amairu pameli ziran / an bertan
bizi ziranak. Uzt Sas 287. Hamairu silabako bertsoak. MEIG IV 89.
v. tbn. Hamairu: fB Olg 83s. JanEd II 24. Echta Jos 104. Iraola 77. Balad 161 (248 hamahirur). Tx in Imaz
Auspoa 24, 53. Lek EunD 37. Eguzk GizAuz 158. Munita 65. Akes Ipiñ 13. NEtx Antz 31. Anab Poli 115. Osk
Kurl 59. Or in Gazt MusIx 22. Salav 14. Ibiñ Virgil 23. Alzola Atalak 140. Xa EzinB 104. Hamahirur: Harb 151.
Prop 1880b, 105. Elsb Fram 131.
Tira zezan sarea lurrera, ehun eta berrogei eta hamairur arrain handiz bethea. Lç Io 21, 11. Kasik ogei eta
amairur urte. Ber Doc 106v. Hogoi eta hamairur urtheko adiñean. EZ Man I 81. Hogei eta hamirur urthez eta
hirur hilebetez. Bp I 34 (la ed. de 1983 da, por error, hamahirur). Padezituaz ogeita amairu urtean gugatik
trabaju eta tormentu andiak. OA 33. Zuriek iraun dute hogoi eta hamar hirur urthe. Mih 100. O Jesus bizituzéna
múnduan ogéi ta amirur úrtes neketán erakústen zerúko bidea. LE Ong 132r. Ogeta bat dira neureak ta amabi
besteenak, eta bitzuok alkar yota ogeta amairu guztiak. Zav Fab RIEV 1907, 91. Bizi izan zan munduban ogeta
amairu urtian. JJMg BasEsc 36. Berrogeta amairu burdi Franzesen ondasunez beterik. Astar II IX. Hogeta
hamahirur dena nian triste / Agenen behar nila hil beinian uste. Etch 184. Gipuzkoako inguru guztia da ogei ta
amairu legua gitxi gora beera. Izt C 24. Israel-en bizi ziranetatik eunda berrogeita amairu milla gizon langille
artu zituen. Lard 211. Josuek orduan larogeita amairu urte zituen. Ib. 104. Berrogoi urtheen buruan baziren
hiru hogoi eta hamahiru miliun [azienda buru]. Dv Lab 103. Hiruhogoita hamahirur urthetan hil zen. Hb Egia
67s. Berrogoi eta hamairur urthe eman zituen eri. Laph 75. Orduban bertan ogeita amairu urteetan sartua
bazan ere. Aran SIgn 49. Hogei eta hamahirur urteren üngürünia. CatS 26. Hogei eta hamahirur urthe igaran
ziren. Ip Hil 129. Berrogoi eta hamar bat urte badu ene emazteak, / berrogoi eta hamahiru nik iragan udan
beteak. Xa Odol 303.
v. tbn. He Gudu 45. GavS 27. AA III 283. fB Ic I 6. Echag. 98. Ud 90. Sor AuOst 81. AB AmaE 123. Ir YKBiz
537. Munita 81. BEnb NereA 264. Hamahirur: Lg II 293. CatLan 42. UskLiB 218. Zerb IxtS 60.
II (Uso sust.). 1. (Número trece). Serren diño amairugaiti diñoala iru. Mic 14r.
2. (Ref. al día del mes). Marxoaren hamahirurean gaberdi izanen da guarda nordestean denean. INav 160.
Gorotzilaren hamirur denian, mila zazpi egun eta hirur hogei eta hamabi den urthian. Mercy 43. Baño batez ere
Garagarrillaren amairuan izan oida billerarik ospatsuena. Ag G 178. Abendoaren hamahiruan. Ox 196. Maietz
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1200