A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
azkengabeak aditzera emateko. MEIG VI 82. Gipuzkoatarrak sei joku, eta Nafartarrak amar jarri omen ziran
amaikarako. Izt C 187.
- HAMAIKA ALDEKO. "Undecágono, amaikaladekoa" Lar.
- HAMAIKA-HAMABI. Once o doce. Lenengo mailla edo gradua, amaika-amabi urteko mutiko-neskatoek
artzeko moduan. Alzola Atalak 137.
- HAMAIKA HAMAIKA ETA ERDIKO. "Amaika amaika ta erdiko, cuántos de mala catadura" A BeinB Voc.
I ta ni aren antzekoak izan-orduko, amaika amaika ta erdiko agertuko iakuz uri onetan. A BeinB 45. Amaika
amaika ta erdiko ibili izango ziran or. Erkiag Arran 144.
(Interj.). Amaika amaika ta erdiko! Erkiag Arran 151.
- HAMAIKA AURKEKO. "Endecágono, amaikaurkekoa" Lar.
- HAMAIKA EHUN (amaikareun V-gip, AN-5vill; ameka eun BN-baig). Ref.: A (amaikareun); A Morf 654;
Satr VocP. Mil cien. "Mil y ciento [...] amakaeun, que son once cientos" (Tabla de numerales del s. XVI). FLV
2008, 298. v. HAMAIKATAN EHUN. Badiat bai nik ere / hameka ehün amure. Abraham 923. Bere amari
erran zioen: Bazterrerat eman zintuen hameka ehun zilharrezkoak [...]. Dv Iud 17, 2. Bakhotxak emanen
darozkitzugu hameka ehun zilharrezko. Ib. 16, 5. Hameka ehun libera ukan zituen. Lf Murtuts 9.
(Ref. al año). Hameka ehun eta hiru hogoietan, / Baionako eliza zelarik hastetan. Hb Esk 128.
- HAMAIKA-MAKILA. "Ciempiés" DRA. Gain eta behere, zokho guzietarik agertzen, airatzen, herrestatzen
ikhusi behar ditutzu musker, mustik, zazpi-zango, hameka-makhil, eskorpion, uli distirant eta marmutza xehe
larri mota guzietakoak. Prop 1907, 229.
- HAMAIKA MILA. Once mil. Hameka milla birjinek. EZ Eliç 120. Behar ziren, egun oroz, Salomonen
palazioko hameka milla barrika irin hoberenetik [...]. Lg I 328. Amaika milla erreal. Izt C 171. Mari txori ta
beste amaika milla neska zar. Urruz Zer 130. Amaika mila demoniñok eramango alttek. A EY I 128. Hamaika
mila angeruak, hamar mandamentuak... Balad 160. Talentu bakoitzak ogeita amaika milla, seieunda larogei
erreal bezalatsu balio zituen. Lard 434.
- HAMAIKA MILIOI. Once millones. Amaika milloi zuaitz iru motetik bakarrik! F. Labayen in Munita 6.
- HAMAIKA HOLAKO. (Interj.). "Amaika olako! Zenbat horrelako kasu. Oiñ Roldanen asuntua jakin dda,
baiña amaika olako egongo da. Zeldara sartu eta kartak eta liburuak eruan, gaberdixan katxeau, ta amaika
olako" Elexp Berg. Amaika olako badugu kondairetan zear. Berron Kijote 146. Amaika olako neketasun
artu bearkok! Echta Jos 96. Gure Euskalerrian ere amaika olako oroigarri ba-ditugu, triku-arriak, jentilbaratzak,
jentillen sepulturak ta abar. Vill Jaink 21. Amaika olako kontu zelebre / goizetikan arratsera / esanda
sartu izan giñan gu / lengo tokian atzera. Uzt Sas 96.
- HAMAIKA ORDU. (Pl.). Las once. v. HAMAIKA OREN. Zeñaren etorrera gutxi gora beera izaten dan
eguerdiko amaika orduetatik amabietarontz. Izt C 503.
- HAMAIKA OREN. (Pl.). Las once. v. HAMAIKA ORDU. Eta hameka orenen inguruan ilkhirik. Lç Mt 20,
6. Barur egunetan hameka orenak baño lehen ian dut. EZ Eliç 160. Badoha hameka orenetako mugan. Lg II
196. Hitz-erdi batez aditzera eman zarotan "hameketakoa" zela gauza bat egiten zena, ez bethi xuxen hameka
orenetan, bainan ahal zenean. Elzb PAd 30s. Hamek'orenek jo zuten, han, urrun, herriko elizan. Barb Piar I
242. Etxekoandere zabal ninduzun / hameka orenak jotzean. Canc. pop. in Or Eus 118.
v. tbn. Tt Arima 60 (hameka orenetan). ChantP 236 (hamek'orenetan).
- HAMAIKA SARDEKO. "Amaika-zardeko (AN-gip-5vill), arador (insecto)" A.
- HAMAIKATAN, HAMAIKETAN (SP, H). Once veces. "Onze fois, les onze fois, à onze heures" H.
- HAMAIKATAN EHUN. Mil cien. v. HAMAIKA EHUN. Gehién balio zuena zen sei milla drakmatako,
baitirade Franziako kontura hamekatan ehun liberaren ingurua. Lç Decl a) 6v.
- HAMAIKATAN HOGEI. "Hameketan hogoi, deux cent vingt" Dv.
- HAMAIKATIK HAMARREAN. Diez veces de cada once. Mendi altu samarrean / otso zarrak
marmarrean; / oiek gosiak egoten dira / amaikatik amarrean, / Jaunak aparta animali bat / olakuaren aurrean!
Uzt Sas 89.
Etim. Por razones inconsistentes, se ha señalado que (h)amaeka, etc., está relacionado con ind. ant. éka- 'uno'.
No se sabe, sin embargo, cual es el último componente del numeral vasco, que podría ser complejo: *(C)e(C)-
(que podría ser bed-, cf. bat, bedera) + -ka, por ej. El índico viene de aika-, atestiguado, a partir de *oiko-. Cf.
con distinto sufijo, iran. aiva- (gr. oi(w)o- 'solo'), lat. germ. celt. oi-no-. Como indicó J. Oliver Osín, es una
expresión del tipo de ár. mil y una noches: un número redondo aumentado en uno indica una cantidad
indefinidamente elevada.
hamaikagarren (Lar, Añ (G)), hamekagarren (SP, Añ (AN), Dv), amakagarren (Añ (V)), hamekagerren
(Gèze), amekagarnen, amikagarren, amaekagarren. Undécimo. "Onzième" SP. "Onceno" Añ.
"Hamekagarren oreneko hirian, a eso de las once" A (s.v. ameka). Hamekagarren kapituluan S. Paulek
erraiten duen bezala. Lç Ins B 3r. Amakagarrena, Modestia. Bet 16. Egizu fedezko akto bat Sinbolako
hamekagarren Artiküliaren gaiñian. CatLan 59. Inozenzio amaekagarrenak. Zuzaeta 130. Amakagarren eguna.
Añ EL 1 35 (EL 2 40 amaikagarren, CatAN 64 amekagarren). Berrogei ta irugarren erakusaldia, baña Aldareko
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1196